Trong thế kỷ XVI-XVII để bảo vệ cương vực của Đế chế Nga trước những cuộc tập kích của các sắc dân Tatar Crưm, Nogais và Bashkir, trên lãnh thổ Mordovia ngày nay đã xây dựng hệ thống cấu trúc bố phòng – định tuyến ranh giới. Trong các khu rừng, vạch ranh giới làm từ cây chặt ngang thân và hạ đổ; khu vực thảo nguyên được gia cố bằng thành lũy và chiến hào, nơi đầm lầy và vùng đất thấp – đóng cọc và đặt rào nhọn. Theo đường ranh giới đã dựng lên các tòa tháp, đồn lũy của một đô thị-pháo đài.

Kể từ thời điểm tạo lập, Saransk đã đóng vai trò quan trọng trên tuyến ranh giới. Tại đô thị mới thu hút số lượng đáng kể các cư dân là người Cô-dắc, các cung thủ và pháo thủ, canh tuần, những người trước đó từng sống trong các pháo đài lân cận.

Dưới sự yểm hộ của các đồn binh canh tuần Saransk đã tiến hành khai khẩn và đồng hóa những phần đất đai dân cư thưa thớt ở phía nam tuyến ranh giới này.

Dần dần, pháo đài đã mất đi ý nghĩa phòng thủ của nó nhưng thời hoa niên của Saransk dù sao cũng vẫn khá bão táp. Thành phố này là lựa chọn ưa thích của những đối tượng nổi loạn: năm 1670, lực lượng nông dân khởi nghĩa do thủ lĩnh Stepan Razin chỉ huy đã chiếm thành phố, còn trăm năm sau, đội quân của Emelian Pugachev án ngữ ở đây trong suốt gần một tuần.

©Sputnik/Julia Chestnova/Bảng tưởng niệm những người sáng lập Saransk trên Dốc Đài phun nước

Năm 1785, Nữ hoàng Ekaterina II phê chuẩn kế hoạch về kiến thiết Saransk: mạng lưới đường phố hình chữ nhật với các khối phố và quảng trường hình vuông thay thế cho lối bố trí tự do hỗn loạn của các khu điền cư. Vào cuối thế kỷ XVIII - đầu thế kỷ XIX, Saransk nổi tiếng khắp cùng nhờ có hội chợ của mình. Ngựa được đưa từ các huyện lân cận đến đây để bán, còn các thương gia mang tới vải dạ nỉ, lụa, đồ sứ và thủy tinh.

Vào cuối thế kỷ XIX có tuyến đường sắt Matxcơva-Kazan chạy qua Saransk, nhưng thành phố này cũng không trở thành trung tâm công nghiệp lớn. Saransk vẫn bảo lưu như là một tỉnh lẻ bình yên lý tưởng.

Và thế rồi đến tháng Sáu năm 2018, thành phố tỉnh lẻ êm đềm hoàn hảo này sẽ trở thành một bộ phận của lễ hội bóng đá toàn cầu – chính ở đây sẽ diễn ra trận đấu vòng nhóm của Giải Bóng đá Thế giới World Cup.

Trong số ít công trình thời xưa còn được bảo lưu ở thủ đô Mordovia có di tích kiến trúc thế kỷ XVII là giáo đường Thánh Gioan Tông đồ. Nhà thờ được xây dựng theo phong cách baroque Matxcơva vào nửa thế kỷ sau khi tạo lập thành phố (năm 1693), tại vị trí khu Cung thủ thời bấy giờ. Sau đó, đến đầu thế kỷ XVIII, kèm thêm bên giáo đường đã dựng tòa tháp chuông và nhà ăn. Trong một thời gian dài đây là nhà thờ duy nhất của Chính thống giáo hoạt động ở Saransk, còn những năm 1991-2006 (khi trong thành phố làm phép thánh kiến thiết giáo đường dành riêng tưởng niệm nhà quân sự mộ đạo hiển thánh Fedor Ushakov) thì cơ sở này thành Đại giáo đường Chính tòa của Giáo phận Saransk và Mordovia.

©Sputnik/Julia Chestnova/Giáo đường Thánh Gioan Tông đồ ở Saransk

Đô đốc Fedor Ushakov những năm 1790-1792 là chỉ huy Hạm đội Biển Đen, còn thời kỳ 1798-1800 thống lĩnh lực lượng Hải quân Nga ở Địa Trung Hải, được cư dân Saransk tôn kính ngưỡng vọng như là vị thánh hiển linh bảo trợ thành phố.

Trong thời gian cuộc hành binh Địa Trung Hải năm 1798-1800, Ushakov đã tham gia giải phóng Korfu khỏi quân Pháp. Sự kiện chiếm Korfu hoàn thành việc giải phóng quần đảo Ionian khỏi sự thống trị của chính quyền Pháp và thúc đẩy việc tạo lập Cộng hoà Bảy hòn đảo - hình thức đầu tiên của Nhà nước Hy Lạp kể từ thời điểm sụp đổ đế chế Trebizond. Fedor Ushakov sống ở đất Mordovia những năm cuối đời và ông được mai táng tại Tu viện Sanaksar (cách Saransk khoảng 150 km).

Năm 2001, Giáo hội Chính thống phong thánh cho Fedor Ushakov thuộc hàng chiến binh chân phước và ngày 06 tháng Tám năm 2006 tại Saransk đã cử hành lễ ban phép thánh của giáo đường dành riêng tôn vinh nhà quân sự mộ đạo Fedor Ushakov. Trong đền thờ xung quanh chiếc trống trận ở độ cao 40 mét có bố trí sàn quan sát với tầm nhìn rộng mở ra phong cảnh đẹp như tranh vẽ của thành phố và vùng ngoại vi.

1. ©Sputnik/Julia Chestnova/Nhà thờ Chính tòa mang tên Thánh chân phước Fedor Ushakov ở Saransk
2. ©Sputnik/Vladimir Vyatkin/Trang trí nội thất của Nhà thờ Chính tòa thánh chân phước Fedor Ushakov ở Saransk
3. ©Sputnik/Julia Chestnova/Quanh cảnh tượng đài tưởng niệm Đô đốc Fedor Ushakov và Nhà thờ Chính tòa Thánh chân phước Fedor Ushakov ở Saransk

Sát gần Đại giáo đường trên quảng trường Chiến Thắng có quần thể Đài tưởng niệm cùng với Viện Bảo tàng vinh danh những người hy sinh trong Thế chiến II, ngọn lửa vĩnh cửu luôn luôn cháy sáng, nhà nguyện Aleksandr Nevskiy và tấm bia "Thoát khỏi địa ngục" tưởng nhớ các tù binh Xô-viết đã trốn khỏi trại tập trung của Đức trên chiếc máy bay ném bom Heinkel He 111.

Tọa lạc ở trung tâm Saransk là Bảo tàng Nghheej thuật tạo hình mang tên Stepan Erzi của Cộng hòa Mordovia. Trong Bảo tàng gìn giữ bộ sưu tập lớn nhất các tác phẩm của nhà điêu khắc, làm từ đồng, đá cẩm thạch và các loại gỗ cứng.

1. ©Sputnik/Vladimir Vyatkin/Từ bên trên nhìn xuống Quảng trường Chiến thắng ở trung tâm Saransk
2. ©Sputnik/Julia Chestnova/Quang cảnh tòa nhà Bảo tàng thành tích quân sự và lao động ở Saransk
3. ©Sputnik/Igor Ageyenko/Nhà nguyện Thánh Alexandr Nevskiy trên Quảng trường Chiến thắng ở Saransk
4. ©Sputnik/Julia Chestnova/Đài tưởng niệm những người lính Mordovia hy sinh trong Chiến tranh Vệ quốc Vĩ đại ở Saransk

Một trong nhiều điểm hấp dẫn thú vị nhất của Saransk là truyền thống và nếp sinh hoạt cổ truyền của các dân tộc bản địa vùng Mordovia – các sắc dân Erzi và Mokshi.

Cách không xa Saransk bảo tồn mấy ngôi làng, nơi cư dân tuân thủ nề nếp phong tục của tổ tiên họ, mặc quần áo dân tộc, và có thể kể rất hay với mọi người về từng chi tiết của bộ trang phục truyền thống cũng như tiến hành các lễ hội dân gian mà nhiều chi tiết trong số đó vẫn đậm nét nguồn gốc đa thần giáo cổ xưa.

Mùa hè năm 2018, Saransk sẽ là một bộ phận của ngày hội bóng đá toàn cầu: Sân vận động "Đấu trường Mordovia" sẽ tiếp nhận bốn trận đấu của vòng bảng World Cup 2018.

Sân vận động này bố trí cách không xa trung tâm Saransk, ở vùng bãi bồi của dòng sông Insar, và theo ý tưởng của các kiến trức sư, vẻ ngoài của sân vận động trông giống như trái cầu Mặt trời, một biểu tượng của Mordovia được thể hiện trên lá cờ của nước Cộng hòa.

Trong thời gian tiến hành World Cup 2018, các khán đài của "Đấu trường Mordovia" có thể chứa 45.000 khán giả, và sân vận động được thiết kế theo cách để từ mỗi vị trí những người hâm mộ đều thấy mọi thứ diễn ra trên sân cỏ.

Đi máy bay: Phi trưởng Saransk cách trung tâm thành phố 8 km. Hiện tại, có những chuyến bay thẳng đến Saransk từ Matxcơva. Thời gian đi đường chưa đầy 2 giờ.

Đi tàu hỏa: Nhà ga đường sắt chính của Saransk đặt ở trung tâm thành phố. Từ Matxcơva đến Saransk hàng ngày đều có chuyến tàu tốc hành dành riêng "Mordovia". Thời gian đi đường là 9,5 giờ.

Từ Saint-Peterburg đến Saransk cũng có thể dùng các chuyến tàu theo chặng từ thủ đô phương Bắc đến Samara, Ufa hoặc Tolyatti. Thời gian đi đường như vậy là 30 giờ.

Từ những thành phố khác, nơi sẽ diễn ra các trận đấu của World Cup 2018, có thể tới Saransk bằng tàu hỏa liên vận. Thời gian đi đường từ 6 giờ (nếu đi từ Nizhny Novgorod) cho đến 40 giờ (nếu đi từ Sochi).