Ural halklarının sıcak tutan geleneklerİ
Orenburg şalı
Sputnik, Rusya'nın en soğuk günlerinde dahi ısınmaya yarayan ve Ural Tatarlarının kültürünün önemli bir parçası olan Rusya'nın Orenburg bölgesinde üretilen Orenburg şalını anlatıyor.
"Boş oturmak hoş karşılanmazdı"
Keçi kılından yapılmış zarif, desenli, oldukça sıcak tutan, her zaman çok talep gören ve kadınların dolaplarının vazgeçilmezlerinden olan Orenburg şalları, 19. ve 20. yüzyılda zevkle takılırdı. Geçmişte köyde ailecek hatta herkes tarafından şal örme işiyle uğraşılırdı. Erkeklerin de atölyeleri vardı. 21. yüzyılda şallar artık genelde yaşlı kuşak tarafından örülüyor.
Sürekli şal örüyorduk. Bütün boş vaktimizi bu iş için ayırıyorduk. Hiçbir şey yapmadan oturup televizyon seyretmek hoş karşılanmazdı. Şimdiki nesil nasıl ki telefonlarını ellerinden bırakmıyorsa, eskiden örgücüler de işlerini öyle yanlarında taşırdı. Bir kadın arkadaşını ya da komşusunu görmeye gittiğinde, örgüsünü de yanına alırdı.
Gülsilu Amirova
şal örgücüsü
Akşamları komşulardan birinde toplanıp el işi yapma geleneği hâlâ devam ediyor. Tatarlar bu geleneğe 'akşam buluşmaları' anlamına gelen 'kiç utıru' derler. Kadınlar bir araya gelerek günlük olayları tartışır, şarkı söylerler.
Yerel kıyafetleriyle köy kulübünde şarkı söyleyen kadınlar
Yaşlı bir kadının evinde şarkılı akşam buluşması
Sovyetler Birliği döneminde el işiyle uğraşan ustalardan biri olan Minnur İşmuhametova, dört yaşındayken örgü örmeyi öğrendiğini söylüyor. İlk şallarını ince koyun yününden örüyor, çünkü gerçek Orenburg keçisi kılı satın almak zordu. Daha sonra kollektif çiftliklerde keçi yetiştiriciliği başlayınca el işiyle uğraşanlar için keçi kılı bulmak daha kolay bir hal aldı.
Birinci sınıfa gitmeye hazırlanırken, yedi şal örmeyi başarmıştım. Annem onları Çkalov kentindeki pazara götürdü (Orenburg'un 1938'den 1957'ye kadarki adı) ve sattı. Satılan şalların geliriyle bana fabrika malı koyu kahverengi bir üniformayla bir önlük aldı. Bütün okulda sadece bende böyle bir lüks vardı!
Minnur İşmuhametova kollektif çiftlikte çalıştı, evlendi, beş çocuk ve torun yetiştirdi ve tüm bu zaman içinde örgü ördü.
Minnur İşmuhametova
Benzersiz kıl
| 19. yüzyılda, en iyi cinslerden biri olan Orenburg kıllı keçisi yetiştirilmeye başlandı ve günümüze kadar da devam ediyor. Ataları Keşmir keçileri olan Orenburg keçilerinin kılları incelik, esneklik ve iyi eğirme özellikleriyle farklılık gösteriyor. Bu keçi kılı, ünlü halk örgü zanaatının temelini oluşturuyor. |
Keçi kılının kalitesi çok önemli. Orenburg iklimi sayesinde bu kıl özel bir kaliteye sahip. Keçi diğer bölgelere götürüldüğünde bir süre sonra kılları bu benzersiz özelliğini kaybediyor.
Orenburg keçisi barınakta
Kahverengi ve kısa kıllarla çalışmak zor. Ama bu kıllardan yapılan şallar daha sıcak ve yumuşak. Gri kılları işlemek ise daha kolay. Kılların rengi ve yumuşaklığı, keçilerin dağlarda ya da tarlalarda otlamasıyla bağlantılı.
| Keçi, ocak ayı sonlarında ve şubat başlarında taranır. Tarandıktan sonra, kıl çöplerden temizlenir, daha sonra yıkanır ve yumuşaması için tekrar taranır. |
| Keçiden alınan kıllar birkaç kez tarakta taranır. İyi kıllar taraktan alınır ve kalan telefiler tarak dişlerinde birikir. |
| Minnur İşmuhametova, keçi kılından ip eğiriyor. |
| Yapılan iş, kurutmak ve şekil vermek için, bir çember üzerine geçirilir. Nakış çerçevesi elle yapılır, belli aralıklarla çivi çakılır ve daha sonra şal gerilir. |
| Tamamlanmış şal. Minnur İşmuhametova tarafından yapılan bir şaheser. Şalın üzerine kilise tasvir edilmiş. |
Şal ve eşarpların çoğu tarladaki işler bittikten sonra, sonbahar ve kış aylarında örülür.
Şal ekonomisi
Keçi kılı dışında, her şalın çerçevesi için pamuk ipliği veya ipek satın alınır.
2 bin ruble / 187 TL*
bir kg saf keçi kılı fiyatı
1 kg kıl
iki adet iyi şala yetiyor
10 bin ruble / 936 TL*
pazarda satıldıklarında edinilen kazanç
*19 Eylül 2018 tarihi itibariyle.
Şal ve kader
Daha önce Orenburg'da makina ile üretim de yapılıyordu. Makinelere, şalın sadece ortası bağlıydı, kenar kısımları elle, örgü iğneleriyle örülüyordu.
SSCB'de örme ustalarının emeğinin karşılığı
Ustalar tarafından tamamen elle yapılan şallar, daima en değerli ve en pahalı şallar oldu. Bu emeğin karşılığı da yüksek olurdu:
80 ruble
sıradan bir işçi
124 ruble
Orenburg şalı ustaları
130 ruble
mühendisler
En iyi örgücüler Sovyet cumhuriyetlerinden birine bir gezi ile ödüllendirilirdi: Letonya, Moldova, Ukrayna.
Büyük Vatan Savaşı sırasında şal örme yeteneği birçok aileyi açlıktan kurtardı. Yaşlılar, okula giden kızlarının derslerde sıralarının altlarında bile şal ördüklerini, onların ördükleri şalları annelerinin şehre götürüp sattıklarını ve kazandıkları parayla yiyecek, giysi ve bir sonraki örgü için malzeme satın aldıklarını anlatıyor.
Galiya Absalyamova
İlk Özel Orenburg Şalı Müzesi Müdürü
Tanıdık yüzler
Orenburg'a 100 kilometre uzaklıktaki Saraktaş istasyonunun yakınına her perşembe günü büyük bir pazar kuruluyor. Burada bölgedeki bütün yerleşim yerlerinden getirilen şallar satışa sunuluyor.
Tatar Saraktaş köyünün girişi
Rusya'nın değişik bölgeleri ve yurtdışından gelen alıcılar sadece bitmiş ürünler için değil, aynı zamanda keçi kılı almak için de buraya geliyor. Burada ünlü bir ustanın yaptığı şal da bulunabilir, pek kaliteli olmayan şallar da satın alınabilir. Çoğu zaman, örgücüler sadece birbirlerini tanımakla kalmaz, aynı zamanda kimin nasıl çalıştığını da bilirler.
| Geçmişte bu şallar sıradan bir yüzük ile kontrol ediliyordu. Şalın geçtiği halka ne kadar küçük olursa, o kadar değer biçilirdi. Yüzyıllar boyunca kanıtlanmış bir teknik mevcut. Eğer bu tekniğe sadık kalınırsa, ürünün kalitesi artıyor ve onlarca yıl kullanılabiliyor. |
Örgü ustaları, uzun yıllardır hizmet veren pazarda yeni yüzlerle ne yazık ki nadiren karşılaştıklarını söylüyor. Kadınlar, Orenburg şallarının eşsiz tekniğinin korunması gerektiğini savunuyor ve eğer bilgi ve beceriler genç kızlara aktarılmazsa, bu sektörün ortadan kaybolacağını söylüyor.
