Skrzydlate legendy Andrieja Tupolewa: wojna i pokój

10 listopada rosyjskie i światowe lotnictwo obchodziło ważną datę: 130. rocznicę urodzin Andrieja Tupolewa (1888-1972) - wybitnego projektanta samolotów XX wieku, doktora nauk technicznych, głównego inżyniera, pułkownika. To nazwisko twórcy ciężkich samolotów na zawsze wpisało się w światową historię inżynierii mechanicznej.

Andriej Tupolew opracował ponad 100 rodzajów samolotów, z których 70 było produkowanych seryjnie. Na samolotach Tupolewa ustanowiono 78 rekordów świata i wykonano 28 unikalnych lotów!

„Sputnik" prezentuje najsłynniejsze skrzydlate maszyny stworzone przez samego Andrieja Tupolewa.
Andriej Tupolew pokochał technologię jeszcze jako dziecko, podczas nauki w gimnazjum w Twerze. W 1908 roku wstąpił do Cesarskiej Szkoły Technicznej w Moskwie (IMTU). Miał szczęście uczyć się od założyciela nauki o lotnictwie, „ojca aerodynamiki", profesora Nikołaja Żukowskiego. Po rewolucji w 1917 roku młody inżynier został kierownikiem wydziału Centralnego Instytutu Aerohydrodynamicznego (CAGI) kierowanego przez profesora Żukowskiego. Już wtedy Tupolew zdał sobie sprawę: Rosja potrzebuje nowej dziedziny - przemysłu lotniczego zdolnego do masowego opracowania i produkcji samolotów, a także bazy metalurgicznej, która umożliwi produkcję dużych ilości specjalnych materiałów lotniczych.
Na początku projektant nazywał cały swój sprzęt pierwszymi literami swojego imienia, imienia ojca i nazwiska - ANT. Pierwszym samolotem Andrieja Tupolewa w 1923 roku był lekki ANT-1. Rok później przetestowano całkowicie metalowy jednopłat pasażerski ANT-2.
W 1925 roku pojawił się dwusilnikowy bombowiec jednopłatowy ANT-4 (TB-1) - jeden z najlepszych w tamtym czasie bombowców na świecie.
W 1932 roku na bazie ANT-4 pojawiła się bardziej wyrafinowana maszyna - czterosilnikowy ciężki bombowiec ANT-6 (lepiej znany jako TB-3). Mógł być wykorzystywany także jako samolot transportowo-pasażerski. To właśnie ANT-6 w 1937 roku wysadził pierwszą radziecką wyprawę polarną „Biegun Północny-1" kierowaną przez Iwana Papanina. W 1938 roku samoloty tego typu przestały być produkowane, uznano je za przestarzałe. Jednak były używane jeszcze podczas II wojny światowej jako ciężkie bombowce nocne i samoloty transportowe i całkowicie zostały wycofane dopiero w 1946 roku.
W 1934 roku pod kierownictwem Tupolewa powstał wyjątkowy samolot: wielozadaniowy jednopłat ANT-20 „Maksim Gorki", który mógł pomieścić do 70 pasażerów. Osiem silników rozpędzało samolot do 220 km/h.




Wyposażenie ANT-20:
1. Elektryczne zdalne sterowanie sterem i klapami

2. Instalacja pilotażowo-nawigacyjna o działaniu całodobowym

3. Autopilot

4. Radiostacja

5. Cztery niezależne generatory elektryczne
Na pokładzie samolotu znajdowały się urządzenia do wzmacniania dźwięku, projektor filmowy, laboratorium fotograficzne, drukarnia, biblioteka.
W połowie lat 30. pod kierownictwem Andrieja Tupolewa opracowano jednosilnikowy jednopłat ANT-25 i dwusilnikowy ANT-37. Latem 1937 roku na ANT-25 załogi Walerija Czkałowa i Michaiła Gromowa wykonały nieprzerwane loty ZSRR-USA przez biegun północny. Jesienią 1938 roku żeńska załoga ANT-37 w składzie pilotów Walentiny Grizodubowej, Poliny Osipienko i nawigatora Mariny Raskowej wykonała lot Moskwa-Daleki Wschód (6450 kilometrów), ustanawiając międzynarodowy rekord odległości wśród pilotów płci żeńskiej.
Pod koniec 1936 roku swój pierwszy lot wykonał ANT-42
(także TB-7 lub Pe-8), stworzony przez zespół projektantów
Biura Konstrukcyjnego Tupolewa pod kierownictwem
Władimira Pietlakowa.
Ta potężna, ładowna, szybka, wysoka i dobrze zabezpieczona (20-mm działa, 12,7-mm i 7,62-mm karabiny maszynowe) maszyna stała się w rzeczywistości pierwszym radzieckim bombowcem strategicznym, stanowiąc podstawę Lotnictwa Dalekiego Zasięgu Sił Powietrznych Armii Czerwonej podczas II wojny światowej. To właśnie one w sierpniu 1941 roku zuchwale zbombardowały Berlin. W kwietniu 1943 roku ANT-42 zrzucił potężną 5-tonową bombę na Królewiec. Seryjna produkcja ANT-42 (Pe-8) została przerwana w 1945 roku.
W październiku 1937 roku Tupolew został aresztowany i trafił do specjalnego więzienia - zamkniętego biura projektowego CKB-29. Tam, wraz z innymi represjonowanymi specjalistami z branży lotniczej, opracował dwusilnikowy wielozadaniowy bombowiec Tu-2, który trafił do seryjnej produkcji i odegrał znaczącą rolę w II wojnie światowej. Sam konstruktor został zwolniony już w lipcu 1941 roku. Wkrótce Biuro Projektowe Tupolewa musiało zostać ewakuowane z Moskwy do Kazania.
Po pierwszym wojskowym użyciu broni jądrowej przez USA w sierpniu 1945 roku stało się jasne, że w przypadku ataku nuklearnego ze strony Ameryki trudno będzie ZSRR w pełni odpowiedzieć na cios. Produkcja bomby atomowej w ZSRR szła pełną parą, ale czym dostarczyć ją bezpośrednio na „ranczo wuja Sama"? Moskwa nie miała tak potężnych bombowców dalekiego zasięgu. Było jednak kilka amerykańskich Boeingów B-29 „Superforteca". Z różnych powodów trafiły na radziecki Daleki Wschód na przełomie 1944 - 45 roku i zostały skonfiskowane.

Stalin wezwał Andrieja Tupolewa na Kreml i zlecił mu sporządzenie jego dokładnej kopii do połowy 1947 roku.
W B-29 zastosowano zaawansowane dla tamtych czasów technologie, wykorzystano materiały, których radziecki przemysł jeszcze nie opanował. Biuru Konstrukcyjnemu Tupolewa udało się nie tylko skopiować wygląd, wnętrze kabiny, układy hydrauliczne i elektryczne „Superfortecy", ale także nieco poprawić charakterystyki lotno-bojowe. Amerykańskie 12,7-mm karabiny maszynowe zastąpiono radzieckimi 23-mm działami, amerykańskie silniki o mocy 2200 KM - podobnymi pod względem rozmiaru i konstrukcji, ale mocniejszymi radzieckimi (2400 KM). Kopiowanie B-29 dało potężny impuls do produkcji radzieckiej awioniki: celowników radarowych, wysokościomierzy radiowych, systemów „ślepego" lądowania, komputerów nawigacyjnych, nowoczesnych urządzeń lotniskowych.
Amerykański Boeing B-29 „Superforteca"
9 maja 1947 roku wystartował pierwszy egzemplarz ostatniego radzieckiego bombowca dalekiego zasięgu z silnikami tłokowymi Tu-4. Tu-4 mogły zaatakować amerykańskie bazy w Europie.
A w najbardziej ekstremalnym przypadku ich załoga była gotowa na „kurs odwetu" do samych Stanów Zjednoczonych bez szans powrotu. Jednak już w połowie lat 50. Tu-4 zaczęto zastępować nowymi maszynami: odrzutowymi i turbośmigłowymi. Era bojowego lotnictwa tłokowego dobiegła końca.
Bombowiec dalekiego zasięgu Tu-4

W lipcu 1951 roku Andriej Tupolew zatwierdził projekt bombowca zdolnego do dostarczenia bomby atomowej na tę samą odległość, co Tu-4, ale znacznie szybciej.
I maksymalnie chronionego przed szkodliwymi czynnikami wybuchu jądrowego.
Był to Tu-16 - poddźwiękowy strategiczny bombowiec rakietowy z systemem tankowania w locie (kod NATO: Badger - „Borsuk").
Poddźwiękowy strategiczny bombowiec rakietowy
Tu-16 z systemem tankowania w locie
Przez 10 lat w ZSRR zbudowano ponad 1500 egzemplarzy Tu-16
w 11 modyfikacjach. W ZSRR i Rosji te najbardziej niezawodne maszyny były eksploatowane do 1994 roku, a ich licencjonowane chińskie kopie Xian H-6 nadal służą w Siłach Powietrznych Chińskiej Armii
Ludowo-Wyzwoleńczej.
Na bazie systemu Tu-16 w 1955 roku w Biurze Konstrukcyjnym Tupolewa powstał pierwszy radziecki samolot odrzutowy Tu-104. Różnił się od „stratega" tylko znacznie rozszerzonym kadłubem i mógł pomieścić od 70 do 110 pasażerów. W oparciu o „104" stworzono 56-miejscowy „regionalny" samolot Tu-124, a następnie po znacznych zmianach schematu, wydłużeniu kadłuba i zainstalowaniu nowych silników - 80-miejscowy Tu-134 - jeden z najpopularniejszych radzieckich samolotów pasażerskich. Był aktywnie eksportowany między innymi do Wietnamu. Teraz Tu-134 został wycofywany ze służby w lotnictwie cywilnym Rosji,
ale wojsko nadal ich używa.
Kolejna maszyna, która przetrwała kilka ulepszeń, to naddźwiękowy bombowiec rakietowy dalekiego zasięgu o zmiennej geometrii skrzydeł Tu-22M, który brał udział w wielu lokalnych wojnach (od Afganistanu po Syrię).
Maszyna również teraz jest w służbie. Co więcej, jest znów modernizowana. Tu-22M3M otrzyma najnowsze silniki i całe wewnętrzne „nadzienie", a także system tankowania w locie (nie było go na poprzednich Tu-22 i Tu-22M). Będą mogły przenosić najnowocześniejsze hipersoniczne pociski „Kinżał" i pociski manewrujące dalekiego zasięgu, staną się pełnoprawnym nowoczesnym kompleksem bojowym dalekiego zasięgu lotnictwa Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej, uzupełniając zmodernizowany strategiczny bombowiec rakietowy Tu-160M2.
W marcu 1951 roku rząd ZSRR podjął decyzję o stworzeniu międzykontynentalnego bombowca strategicznego „o zasięgu transpolarnym". Zaczęły nad nim pracować dwa biura projektowe - Andrieja Tupolewa i Władimira Miasiszczewa. Tupolew zdecydował się na maszynę turbośmigłową z systemem tankowania w powietrzu. Bardziej ekonomiczne silniki zapewniły maszynie większy zasięg i dłuższy czas lotu. Tak narodził się legendarny poddźwiękowy bombowiec rakietowy ze skośnym skrzydłem Tu-95 (kod NATO: Bear - „Niedźwiedź"). Został przyjęty na zbrojenie w 1956 roku, przeżył kilka modernizacji i w wersji Tu-95MS do dziś jest w użyciu. Jest to jedyny na świecie seryjny turbośmigłowy bombowiec strategiczny.
Zalety Tu-95MS:
Najmocniejsze na świecie turbośmigłowe silniki NK-12
(15 000 KM, siła ciągu startowego - 10,2 tony)
Ogromny zasięg działania
(do 13 500 km)
Najnowsze pociski manewrujące
Tu-95 może atakować cele bez wchodzenia w strefę obrony przeciwlotniczej przeciwnika
Bojowe użycie Tu-95 MS w Syrii udowodniło: to nie tylko „środek odstraszania nuklearnego", ale także prawdziwa broń do wojen lokalnych.
Od połowy lat 50. w światowym lotnictwie zaczęła się pojawiać kwestia naddźwiękowych samolotów pasażerskich. Pierwsza prace nad naddźwiękowym samolotem pasażerskim w Biurze Konstrukcyjnym Andrieja Tupolewa rozpoczęły się na początku lat 60. W 1963 roku rząd podjął oficjalną decyzję stworzenia radzieckiego naddźwiękowego samolotu pasażerskiego dla 100 pasażerów o zasięgu do 6500 kilometrów. 31 grudnia 1968 roku załoga pilota testowego Eduarda Eliana wzbiła w powietrze pierwszy eksperymentalny Tu-144.
W lipcu 1969 roku „144" przełamał barierę dźwięku na wysokości 11 kilometrów, a rok później przekroczył granicę Mach 2, rozpędzając się do 2150 km/h na wysokości 16,3 kilometra.
Samolot został zaprezentowany na wielu międzynarodowych pokazach lotniczych, wzbudzając prawdziwe zainteresowanie opinii publicznej i specjalistów. Wszystko wróżyło Tu-144 obiecującą przyszłość.

Jednak już po śmierci Andrieja Tupolewa jego „dziecko" miało kilka wypadków, a w 1999 roku maszyna tego typu wykonała ostatni lot. Do tej pory przetrwało osiem Tu-144: siedem w Rosji i jeden w Niemczech.
Dziś Siły Powietrzne Rosji nadal eksploatują ostatnie z „radzieckich" poddźwiękowych pasażerskich samolotów biura projektowego Tupolewa - Tu-154M. Oprócz nich zarówno wojsko, jak i rządowa eskadra „Rosji" ma nowoczesne samoloty średniego zasięgu Tu-214. Maszyny te mogą pełnić zadanie „pokładu numer jeden" - samolotu prezydenta Federacji Rosyjskiej - w tych przypadkach, gdy nie ma podstaw do użycia głównego samolotu głowy państwa - Ił-96.
Samolot Тu-214
Made on
Tilda