sPUTNIK
100-lecie niepodległości
11 listopada Polska świętuje 100-lecie niepodległości. W 1918 roku, po 123 latach zaborów państwo polskie wróciło na mapę Europy.
© AFP 2018/Janek Skarzynski
© AFP 2018/Janek Skarzynski
Odzyskanie niepodległości to coś, na co nie mieliśmy zbyt dużego wpływu. Zadecydował o tym wynik wojny, w której każdy z naszych zaborców ją przegrał. Nadzieje na niepodległość zaczęły się już przed wojną, gdy nasi zaborcy, pierwszy raz od 100 lat, znaleźli się we wrogich obozach.
“
Zasadniczą przyczyną odzyskania niepodległości była postawa narodu polskiego, była jego wola przetrwania katastrofy niewoli, była jego wola odzyskania niepodległości. Chwilę dziejową, w której wyzwolenie się dokonało wyznaczyła sytuacja międzynarodowa.
Józef Piłsudski w Poznaniu, 1919 rok.
© Wikimedia Commons
© Wikimedia Commons
Kiedy 28 lipca 1914 roku wybuchła I wojna światowa, Polacy byli już gotowi na to, by odbudować swoje państwo. Wojna tę możliwość stwarzała. Inna sprawa, o której rzadko przy tej okazji się wspomina, to fakt, że była to wojna bratobójcza.
Donald Tusk. Święto Niepodległości, 2017 r.
© AFP 2018/Janek Skarzynski
Święto Niepodległości w Warszawie, 2015 r.
© AP Photo/Alik Keplicz
Święto Niepodległości w Warszawie, 2015 r.
© AP Photo/Czarek Sokolowski
Marsz Niepodległości w Warszawie, 2017 r.
© AP Photo/Alik Keplicz
Jak wyglądała droga
do niepodległości Polski
do niepodległości Polski
Polska w 1814 roku © Wikimedia Commons
Lipiec 1914 - Austro-Węgry wypowiadają wojnę Serbii, do gry włącza się Rosja, przeciwko której z kolei występują Niemcy. Za chwilę wypowiedzą też wojnę Francji. Wybucha konflikt na światową skalę. Zaborcy Polski znajdują się po dwóch stronach frontu.
Sierpień 1914 - Kompania Kadrowa pod przywództwem Józefa Piłsudskiego wyrusza z Galicji do Królestwa Polskiego. Chce wzniecić antyrosyjskie powstanie. Bez skutku.
Sierpień 1914 - zaborcy mobilizują Polaków do walki: każdy po swojej stronie. W Krakowie powstaje Naczelny Komitet Narodowy – galicyjska władza wojskowa i polityczna należąca do Polaków, która powołuje Legiony Polskie, walczące po stronie Austro-Węgier. W tym czasie Józef Piłsudski nadal usiłuje obudzić antyrosyjskie nastroje w Kongresówce.
Listopad 1914 - W Warszawie powstaje Komitet Narodowy Polski z Zygmuntem Wielopolskim i Romanem Dmowskim na czele. Organizacja chce odzyskać niepodległość, popierając Rosję i państwa Ententy.
Sierpień 1914 - Kompania Kadrowa pod przywództwem Józefa Piłsudskiego wyrusza z Galicji do Królestwa Polskiego. Chce wzniecić antyrosyjskie powstanie. Bez skutku.
Sierpień 1914 - zaborcy mobilizują Polaków do walki: każdy po swojej stronie. W Krakowie powstaje Naczelny Komitet Narodowy – galicyjska władza wojskowa i polityczna należąca do Polaków, która powołuje Legiony Polskie, walczące po stronie Austro-Węgier. W tym czasie Józef Piłsudski nadal usiłuje obudzić antyrosyjskie nastroje w Kongresówce.
Listopad 1914 - W Warszawie powstaje Komitet Narodowy Polski z Zygmuntem Wielopolskim i Romanem Dmowskim na czele. Organizacja chce odzyskać niepodległość, popierając Rosję i państwa Ententy.
“
Niechaj zatrą się granice rozrywające na części naród polski! Niech naród polski połączy się w jedno ciało pod berłem cesarza rosyjskiego! Pod berłem tym odrodzi się Polska swobodna w swej wierze, języku i samorządzie!
Rząd polski zaprzysiężony 18 listopada 1918 r. z J. Moraczewskim na czele. Od lewej siedzą: S. Thugutt, J. Moraczewski, K. Prauss (w drugim rzędzie), J. Piłsudski, L. Supiński, L. Wasilewski, T. Nocznicki (stoi w pierwszym rzędzie). Stoją od lewej: B. Ziemięcki, T. Arciszewski, B. Stolarski (w białej sukmanie). © Wikimedia Commons
Rok 1916 - Są pierwsze widoki na samodzielną państwowość. W Pszczynie cesarz wydaje akt zapowiadający „utworzenie z ziem Królestwa Polskiego państwa samodzielnego z dziedziczną monarchią i konstytucyjnym ustrojem"; również Rosja kusi Polskę, car Mikołaj II obiecuje „stworzenie Polski wolnej, złożonej ze wszystkich trzech części, dotąd rozdzielonych". Jego obietnica nigdy się nie spełni: rok później Mikołaj abdykuje.
14 stycznia 1917 w Warszawie, z inicjatywy Niemiec i Austro-Węgier, zainaugurowała swoją działalność Tymczasowa Rada Stanu. Jednocześnie rozpoczęto działania na rzecz przekształcenia Legionów w Wojsko Polskie.
2 lipca 1917 Józef Piłsudski odmówił dalszej współpracy z TRS. Zaapelował także do polskich żołnierzy o nieskładanie przysięgi na wierność cesarzom i niewstępowanie do Polskich Sił Zbrojnych. Józefa Piłsudskiego osadzono w twierdzy w Magdeburgu. Wydarzenia z lipca 1917 roku były także końcem nadziei, że niepodległe państwo uda się odzyskać w sojuszu z państwami centralnymi.
15 sierpnia 1917 utworzono Komitet Narodowy Polski na czele z Romanem Dmowskim. W sierpniu rząd francuski uznał KNP za jedyne oficjalne przedstawicielstwo polskie. W ślad za Francją w październiku podobne deklaracje złożyły władze Wielkiej Brytanii i Włoch, a w grudniu USA.
2 lipca 1917 Józef Piłsudski odmówił dalszej współpracy z TRS. Zaapelował także do polskich żołnierzy o nieskładanie przysięgi na wierność cesarzom i niewstępowanie do Polskich Sił Zbrojnych. Józefa Piłsudskiego osadzono w twierdzy w Magdeburgu. Wydarzenia z lipca 1917 roku były także końcem nadziei, że niepodległe państwo uda się odzyskać w sojuszu z państwami centralnymi.
15 sierpnia 1917 utworzono Komitet Narodowy Polski na czele z Romanem Dmowskim. W sierpniu rząd francuski uznał KNP za jedyne oficjalne przedstawicielstwo polskie. W ślad za Francją w październiku podobne deklaracje złożyły władze Wielkiej Brytanii i Włoch, a w grudniu USA.
Józef Piłsudski © Wikimedia Commons
“
Piłsudski wygrał walkę o przywództwo ze swoim największym rywalem politycznym — Romanem Dmowskim. Lider Narodowych Demokratów, który jeszcze w 1914 roku w Petersburgu, a w 1917 roku w Paryżu stworzył Komitet Narodowy Polski, w odróżnieniu od swojego oponenta miał zamiar walczyć o niepodległość kraju przy pomocy krajów Ententy.
Jednak w listopadzie 1918 roku nie ma go w Warszawie — znajduje się na Zachodzie, myśląc, że jego zadaniem jest walczyć o interesy Polski na posiedzeniach Konferencji pokojowej w Paryżu, które zaczęły się już w 1919 roku. Rola Dmowskiego w odzyskaniu niepodległości przez Polskę jest bardzo znacząca. Jednak rzeczywistą władzę zdobył 11 listopada Józef Piłsudski.
Jednak w listopadzie 1918 roku nie ma go w Warszawie — znajduje się na Zachodzie, myśląc, że jego zadaniem jest walczyć o interesy Polski na posiedzeniach Konferencji pokojowej w Paryżu, które zaczęły się już w 1919 roku. Rola Dmowskiego w odzyskaniu niepodległości przez Polskę jest bardzo znacząca. Jednak rzeczywistą władzę zdobył 11 listopada Józef Piłsudski.
12 września 1917 na miejsce TRS Niemcy powołały na terenie Królestwa Polskiego Radę Regencyjną. Miała ona – do czasu powołania nowego monarchy – sprawować formalnie tymczasową władzę na ziemiach Królestwa Polskiego.
15 grudnia 1917 Bolszewicy, po zdobyciu w wyniku rewolucji październikowej władzy w Rosji, wydali Deklarację Praw Narodów Rosji, w której przyznali prawo do samookreślenia i utworzenia samodzielnego państwa wszystkim narodom zamieszkującym tereny Rosji, w tym Polakom.
15 grudnia 1917 Bolszewicy, po zdobyciu w wyniku rewolucji październikowej władzy w Rosji, wydali Deklarację Praw Narodów Rosji, w której przyznali prawo do samookreślenia i utworzenia samodzielnego państwa wszystkim narodom zamieszkującym tereny Rosji, w tym Polakom.
Święto Niepodległości, 1998 r.
© AP Photo/Alik Keplicz
Święto Niepodległości w Warszawie, 2014 r.
© AP Photo/Janek Skarzynski
Święto Niepodległości w Warszawie, 2004 r.
© AP Photo/Alik Keplicz
Święto Niepodległości, 2016 r.
© AFP 2018/Wojtek Radwanski
Rok 1918
8 stycznia 1918 prezydent USA Woodrow Wilson w orędziu noworocznym ogłosił 14 punktów mających stanowić fundament powojennego ładu międzynarodowego. W 13 punkcie stwierdził, że powinno powstać niepodległe Państwo Polskie z bezpiecznym dostępem do morza, obejmujące ziemie zamieszkałe przez ludność bezsprzecznie polską.
9 lutego 1918 w Brześciu nad Bugiem państwa centralne podpisały układ pokojowy z powstałą w styczniu 1918 roku niepodległą Ukraińską Republiką Ludową. W traktacie URL przyznano m.in. Chełmszczyznę i część Polesia. Spotkało się to z ostrymi protestami ze strony polskiej. Na znak protestu ostatnie oddziały polskie służące po stronie Niemiec i Austro-Węgier wymówiły służbę.
9 lutego 1918 w Brześciu nad Bugiem państwa centralne podpisały układ pokojowy z powstałą w styczniu 1918 roku niepodległą Ukraińską Republiką Ludową. W traktacie URL przyznano m.in. Chełmszczyznę i część Polesia. Spotkało się to z ostrymi protestami ze strony polskiej. Na znak protestu ostatnie oddziały polskie służące po stronie Niemiec i Austro-Węgier wymówiły służbę.
Obrona studencka w pierwszych dniach niepodległości Polski, 1918 rok © Wikimedia Commons
Defilada Legionu Młodych przed Zamkiem Cesarskim. Poznań, 1933 rok © Wikimedia Commons
3 marca 1918 Rosja radziecka podpisuje traktat pokojowy z państwami centralnymi i wycofuje się z wojny.
18 sierpnia 1918 Rada Komisarzy Ludowych, czyli radziecki rząd, unieważnia traktaty rozbiorowe.
7 października 1918 wobec coraz gorszej sytuacji Niemiec na froncie zachodnim Rada Regencyjna proklamowała powstanie niepodległego Państwa Polskiego, które zbudowane miało być zgodnie z założeniami opisanymi w trzynastym punkcie orędzia Wilsona, które państwa centralne kilka dni wcześniej zaakceptowały. Tego dnia odzyskanie niepodległości świętują dziś w Polsce środowiska narodowe.
18 sierpnia 1918 Rada Komisarzy Ludowych, czyli radziecki rząd, unieważnia traktaty rozbiorowe.
7 października 1918 wobec coraz gorszej sytuacji Niemiec na froncie zachodnim Rada Regencyjna proklamowała powstanie niepodległego Państwa Polskiego, które zbudowane miało być zgodnie z założeniami opisanymi w trzynastym punkcie orędzia Wilsona, które państwa centralne kilka dni wcześniej zaakceptowały. Tego dnia odzyskanie niepodległości świętują dziś w Polsce środowiska narodowe.
28 października 1918 w Krakowie ukształtowała się Polska Komisja Likwidacyjna na czele z Wincentym Witosem. Jej zadaniem miało być przejęcie władzy administracyjnej od Austriaków i ustanowienie państwowości polskiej w Galicji.
1 listopada 1918 w Galicji Wschodniej proklamowana została Zachodnioukraińska Republika Ludowa. We Lwowie rozpoczęły się walki pomiędzy Polakami a Ukraińcami o władzę nad miastem.
7 listopada 1918 w Lublinie lewica niepodległościowa i ludowcy powołali niezależny od Rady Regencyjnej Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej z Ignacym Daszyńskim na czele. Wielu uznaje ten dzień za pierwszy dzień niepodległości.
1 listopada 1918 w Galicji Wschodniej proklamowana została Zachodnioukraińska Republika Ludowa. We Lwowie rozpoczęły się walki pomiędzy Polakami a Ukraińcami o władzę nad miastem.
7 listopada 1918 w Lublinie lewica niepodległościowa i ludowcy powołali niezależny od Rady Regencyjnej Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej z Ignacym Daszyńskim na czele. Wielu uznaje ten dzień za pierwszy dzień niepodległości.
Historia niepodległości w 2 minuty
© rajdywpobiedziskach
11 listopada 1918 podpisano rozejm pomiędzy państwami ententy a Cesarstwem Niemieckim kończący I wojnę światową. Pozbawiona już resztek autorytetu Rada Regencyjna, bojąc się reform postępowego rządu z Daszyńskim na czele, postanawia oddać Piłsudskiemu władzę nad tworzącym się wojskiem.
Dzień ten pod koniec II RP zostaje przez sanację uznany za święto niepodległości. Obchodzone jest ono tylko dwa razy. W 1937 i 1938. W czasie wojny, rząd polski na emigracji likwiduje to święto.
Wydawałoby się, że na 11 listopada można by ten chronologiczny zapis zakończyć, skoro dziś jak za czasów sanacji jest to uznawane za Święto Niepodległości. Jednak dopiero 14 listopada, ustanowiona przez państwa centralne Rada Regencyjna przekazuje Piłsudskiemu władzę cywilną, który 18 listopada powołuje nowy rząd z Jędrzejem Moraczewskim na czele.
Dzień ten pod koniec II RP zostaje przez sanację uznany za święto niepodległości. Obchodzone jest ono tylko dwa razy. W 1937 i 1938. W czasie wojny, rząd polski na emigracji likwiduje to święto.
Wydawałoby się, że na 11 listopada można by ten chronologiczny zapis zakończyć, skoro dziś jak za czasów sanacji jest to uznawane za Święto Niepodległości. Jednak dopiero 14 listopada, ustanowiona przez państwa centralne Rada Regencyjna przekazuje Piłsudskiemu władzę cywilną, który 18 listopada powołuje nowy rząd z Jędrzejem Moraczewskim na czele.
Rozbrojenie żołnierzy armii niemieckiej w Warszawie przez polskich żołnierzy, 10 listopada 1918 rok © Wikimedia Commons
Plac Piłsudskiego w Warszawie w 1919 roku
© Wikimedia Commons
Józef Piłsudski przyjmuje defiladę Wojska Polskiego na placu Saskim, 11 listopada 1926 r.
© Wikimedia Commons
22 listopada wydany zostaje dekret o władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej, w myśl którego Polska stała się republiką. Do czasu zwołania Sejmu Ustawodawczego pełną władzę w państwie sprawować miał Tymczasowy Naczelnik Państwa, który to urząd dał sobie samemu Józef Piłsudski.
26 grudnia wybuchło Powstanie Wielkopolskie, jedyne spośród polskich powstań zakończone sukcesem oraz walka o granice odrodzonej ojczyzny, plebiscyty na Śląsku, Warmii i Mazurach.
Afisz z okazji odzyskania Niepodległości
© Wikimedia Commons
© Wikimedia Commons
Wprowadzając jeszcze większe zamieszanie związane z datą odzyskania niepodległości, można jeszcze wspomnieć o 16 stycznia 1919, kiedy to Piłsudski zdymisjonował stworzony przez siebie rząd i utworzył nowy złożony z ludowców i endeków z Ignacym Paderewskim na czele. Dopiero ten rząd został uznany także przez Komitet Narodowy Polski, a za nim przez ententę. Dopiero wtedy też Polska została uznana oficjalnie za niepodległe państwo. Jeśli za cenzus istnienia państwa przyjąć jego międzynarodowe uznanie to ta data bardziej pasuje na dzień Święta Niepodległości.
Pewnie długo się jeszcze w Polsce o tę datę będziemy spierać. Będziemy się spierać w wolnym, niepodległym kraju.
Pewnie długo się jeszcze w Polsce o tę datę będziemy spierać. Będziemy się spierać w wolnym, niepodległym kraju.
© 2018 Sputnik. Wszystkie prawa zastrzeżone
Zdjęcia: Wikimedia Commons, AFP Photo, AP Photo
Tekst: Jarosław Augustyniak, Antonina Świst
Zdjęcia: Wikimedia Commons, AFP Photo, AP Photo
Tekst: Jarosław Augustyniak, Antonina Świst
