Kiedyś to powiedział słynny autor aforyzmów Arkadij Dawidowicz. Ma absolutną rację — apokalipsa jest stale wyczekiwana na całym świecie, który gorliwie śledzi wszelkiego rodzaju przewidywania i znaki. Szczególny sukces w tym oczekiwaniu osiągnięto na Rusi, gdzie koniec świata jest wyczekiwany w zamyśleniu i z poświęceniem.

Jaki jest powód ciągłego oczekiwania na „koniec czasów", który jest charakterystyczny dla ludzi na całym świecie? Należy za to podziękować chrześcijaństwu, a dokładniej św. Janowi. W swoim Objawieniu apostoł bardzo barwnie opisał Apokalipsę, ale nie wskazał dokładnej daty tego ważnego wydarzenia.

Pierwszy znany nauce koniec świata miał nadejść w 156 roku n. e. Dlaczego - tego najprawdopodobniej nigdy się nie dowiemy. Następna apokalipsa zupełnie spodziewanie była oczekiwana w roku 666, ponieważ ta liczba jest symbolem szatana. A ponieważ w tym roku nic nowego się nie wydarzyło, cyfrę po prostu odwrócono do góry nogami i oczekiwano na Sąd Ostateczny w 999 roku.

Późne przyłączenie się Rosjan do ogólnej histerii tłumaczy się tym, że chrześcijaństwo na Rusi zostało przyjęte stosunkowo późno — w 988 roku.
Po 1033 roku Rosjanie oczekiwali na Sąd Ostateczny równie histerycznie jak Europejczycy.

Zgodnie z planem w 1033 roku oczekiwano pojawienia się Antychrysta, któremu pozwolono na 5 lat rządów na Ziemi i dopiero wtedy miał nastąpić koniec świata ze wszystkimi nieprzyjemnymi konsekwencjami. Nie trzeba dodawać, że Sąd Ostateczny nie nastąpił, a wszyscy, którzy zebrali rzeczy i przebrali się w czyste ubrania, stali wokół świątyń, patrzyli w niebo i rozeszli się, by świętować niedzielę.

Kolejnego końca świata na Rusi oczekiwano w 1492 roku. Głównym powodem było to, że obliczone przez bizantyjskich duchownych coroczne daty Wielkanocy kończyły się właśnie w tym roku. Nie było specjalnie kogo się zapytać — w 1453 roku Konstantynopol został zajęty przez Turków, a prawosławni arcykapłani rozeszli się w różne strony.

Książęta, którzy zawsze zachowywali się nieskrępowanie, masowo udawali się do klasztorów, aby odpokutować za grzechy i żyć praworządnie, a chłopi z radością postanowili nie zasiać pól, lecz tylko czekać i modlić się. „Koniec świata" zimą 1492-1493 jednak nastąpił. W wielu regionach, gdzie szczególnie wierzono w koniec świata i nie dbano o żywność i opał na zimę, nastąpił straszny głód z ofiarami w ludziach.

W XVII wieku Rusią wstrząsnęły takie wydarzenia, że nawet najwięksi sceptycy uwierzyli w apokalipsę. Stulecie zaczęło się klęskami żywiołowymi — ulewa pokryła na wiosnę środkowy pas, a w lipcu nagle nastały mrozy i zaczął padać śnieg.

Takie katastrofy klimatyczne powtarzały się przez 3 lata z rzędu, doprowadzając ludzi do rozpaczy. Ogromny głód spustoszył wioski i miasta. Zakończenie trzech katastrofalnych lat oznaczało początek wielkiej smuty, podczas której wojny rozpoczynały się jedna po drugiej.

W 1654 roku było jeszcze gorzej. Do przedłużających się znaków Sądu Ostatecznego w połowie roku dołączyła wielka epidemia dżumy. W sierpniu nastąpiło zaćmienie Słońca, które jednak nikomu nic nowego nie mówiło — faktu, że koniec świata ma nastąpić, nikt już nie kwestionował. Zaraza, która zimą 1654-55 roku ogarnęła Moskwę, pochłonęła 800 tysięcy istnień.

Zbliżał się rok 1666, który podobnie jak rok 666 po prostu musiał stać się ostatnim w historii ludzkości...

Ścisły post był integralną częścią oczekiwań na apokalipsę. Zamorzenie się głodem było jedynym sposobem na popełnienie samobójstwa, które nie zostało potępione przez Kościół, i uciekały się do niego całe rodziny. Staroobrzędowcy, którzy odmówili przyjęcia reformy Kościoła, praktykowali również tak zwane „gari". Starowiercy gromadzili się w grupach, zamykali się w chatach i po prostu się spalali, razem z dziećmi i całym dobytkiem.