ქართველი ქალი სამკაულის მოდის ფუძემდებელი
ალბათ ბევრისთვის არ იქნება სიახლე, თუ ვიტყვით, რომ საქართველოში ძლიერი სახელმწიფო და განვითარებული ცივილიზაცია ჯერ კიდევ მაშინ არსებობდა, როცა მრავალ დღეს უძლიერეს სახელმწიფოს ჩანასახის ფორმაც კი არ გააჩნდა. თუმცა ამჯერად ამბავი, რომელიც გვინდა მოგითხროთ, ამ სახელმწიფოში მცხოვრებ ქალებს ეხება, უფრო სწორად, მათ სამკაულებს.
რატომ სამკაულებზე
მეოცე საუკუნე საქართველოსთვის არქეოლოგიური აღმოჩენების ერად იქცა. არქეოლოგთა ყურადღება მიიქცია არაერთმა შემთხვევამ, როცა საქართველოს სოფლებში ლამის ყოველ წვიმასა და ნიაღვარს თან მოჰყვებოდა ოქროს თუ ვერცხლის ნაკეთობები. დაიწყო არქეოლოგიური გათხრები „ეჭვმიტანილ" ადგილებში და შედეგად, 1930-იანი წლების ბოლოდან დაწყებული, საქართველოს ტერიტორიაზე უმდიდრეს სამარხებს მიაკვლიეს.
| როგორ იდგამდა ფეხს ქართული სამკაული „ოქრომრავალი კოლხეთი", „ოქროს საწმისის სამშობლო" - ასეთი ეპითეტებით ამკობდნენ ბერძნები ოქროთი მდიდარ კოლხეთს უკვე ძვ.წ. V-IV საუკუნეებში. "კოლხეთის სიმდიდრე ოქროთი, ვერცხლით, რკინითა და სპილენძით გვიხსნის იასონის ლაშქრობის საბაბს", - წერდა სტრაბონი თავის გეოგრაფიაში. თუმცა კოლხთა ოქრომრავალ სამეფომდე დიდი ხნით ადრე ქართველი ტომების საოქრომჭედლო ტრადიციებზე ყორღანული სამარხების არქეოლოგიური ნიმუშები გვიამბობენ, ეს კი ძველი წელთაღრიცხვით მე-2–მე-3 ათასწლეულებია. არქეოლოგთა თქმით, ყორღანებში აღმოჩენილი ნივთები იმდენად დახვეწილია, რომ ეს საოქრომჭედლო სკოლების მანამდე არსებობაზე მიუთითებს, იქ აღმოჩენილი სამკაულები საოქრომჭედლო ხელოვნების ნამდვილ შედევრებს წარმოადგენს. |
რა სურდათ ქალებს?
მოდით, ერთი წუთით წარმოვიდგინოთ წარჩინებული კოლხი ქალი მთელი თავისი კაზმულობით. ისინი თავს იწონებდნენ ოქროს ისეთი
სამკაულებით, როგორიცაა:
დიადემა, სასაფეთქლე, გულსაკიდი, სამკლაური, სამაჯური, ბეჭედი, სარტყელი და ამას დაუმატეთ ოქროს პატარა ფირფიტებით მორთული
სამოსი და თავსაბურავი. არც ისე მარტივი სატარებელი იქნებოდა წარჩინებული ქალისთვის ამ რაოდენობის ოქროს ნივთები.
სამკაულებით, როგორიცაა:
დიადემა, სასაფეთქლე, გულსაკიდი, სამკლაური, სამაჯური, ბეჭედი, სარტყელი და ამას დაუმატეთ ოქროს პატარა ფირფიტებით მორთული
სამოსი და თავსაბურავი. არც ისე მარტივი სატარებელი იქნებოდა წარჩინებული ქალისთვის ამ რაოდენობის ოქროს ნივთები.
...და რა სამკაული! - ერთ რამედ ღირს ცვარასა და ფილიგრანის ტექნიკით შესრულებული გულსაკიდის ხილვა კუს გამოსახულებებით. ერთნაირი ზომის ოცდაათი პატარა და ერთი დიდი, ცენტრალური კუს საკიდი შემკულია ცვარათი შედგენილი სამკუთხედებით, თვალები კი ინკრუსტირებულია თეთრი პასტით.
საკიდებზე გამოსახულია ხმელეთის კუ,
რომელიც კოლხეთში იყო გავრცელებული. ანტიკური ხანის ოქრომჭედლობის ნიმუშებს შორის კუს გამოსახულება არსად დასტურდება.
ეს ყელსაბამი კლასიკური ეპოქის ოქრომჭედლობის ერთ-ერთ შედევრად
არის აღიარებული.
რომელიც კოლხეთში იყო გავრცელებული. ანტიკური ხანის ოქრომჭედლობის ნიმუშებს შორის კუს გამოსახულება არსად დასტურდება.
ეს ყელსაბამი კლასიკური ეპოქის ოქრომჭედლობის ერთ-ერთ შედევრად
არის აღიარებული.
| საყურე-სასაფეთქლე და ჩვენ შევეცადეთ თქვენთვის გაგვეცოცხლებინა ამ სამკაულების მატარებელი კოლხი ქალის მოდელი: ეს ცნობილი საყურე-სასაფეთქლეა, რომელზეც კოლხური და აქემენიდური ტრადიციები ჰარმონიულად ერწყმის. ის ახალგორის განძიდანაა და ძვ.წ. IV საუკუნით არის დათარიღებული. სასაფეთქლე მცენარეული და გეომერტიული მოტივებით შემკული ფირფიტებითა და ცვარათი გაფორმებული ცხენების ფიგურებისგან შედგება. ახალგორის განძიც უდაოდ წარჩინებული ქალბატონის კუთვნილება უნდა ყოფილიყო. |
კოლხი ქალის კაზმულობა
ხელოვნების ნამდვილი ნიმუშია ტრაპეციის ფორმის ჭვირული თავსამკაული. იგი სხვადასხვა ზოომორფული, ამასთან ერთად, სამგანზომილებიანი გამოსახულებებით გამოირჩევა და ცხოველსახოვანი კოლხური სამკაულის განვითარების მწვერვალს წარმოადგენს. ცენტრალურ
ფიგურად გამოსახულია ირემი, რომელიც ნაყოფიერების იდეის, თავად ბუნების, დიდი დედის განსახიერებაა, რქებით კი ზეციურ სამყაროსთან არის დაკავშირებული. თავსამკაულის ზედა ნაწილის კიდეებში გამოსახული ლომის მსგავსი ფანტასტიკური ცხოველი კი სოლარული ხასიათის მატარებელია.
ფიგურად გამოსახულია ირემი, რომელიც ნაყოფიერების იდეის, თავად ბუნების, დიდი დედის განსახიერებაა, რქებით კი ზეციურ სამყაროსთან არის დაკავშირებული. თავსამკაულის ზედა ნაწილის კიდეებში გამოსახული ლომის მსგავსი ფანტასტიკური ცხოველი კი სოლარული ხასიათის მატარებელია.
იბერიელი ქალის კაზმულობა
მოგვიანებით ეპოქაში თუ გადავინაცვლებთ, არანაკლებ აღფრთოვანებას იწვევს ახ.წ. II-IV საუკუნეების ქართლის სამეფოში მცხოვრები ქალბატონების დახვეწილი სამკაულები. იბერიელი წარჩინებულები უპირატესობას ანიჭებდნენ აღმოსავლეთის ქვეყნებიდან შემოტანილი ძვირფასი და ნახევრადძვირფასი ქვებით გაწყობილ სამკაულებს. ქალაქ მცხეთაში, კერძოდ არმაზისხევში კი ისეთი შედევრია
აღმოჩენილი, როგორიცაა, მაგალითად, დიდებულის ასული სერაფიტას კუთვნილი ყელსაბამი. სამშვენისი სანელსაცხებლის ფუნქციასაც ითავსებდა და ავგაროზისაც. ეს არის ფირუზით,
ამეთვისტოთი და ძოწით გაწყობილი ოქროს გულსაკიდი, რომლის კოლოფში თილისმის სახით ორი სარძევე კბილი ინახებოდა. ამეთვისტოს ქვით გამოსახული ვერძი - ძალაუფლების სიმბოლო ზუსტად ეთანხმება ამ მდიდრული სამკაულის მფლობელის მაღალ სოციალურ სტატუსს. როგორც ჩანს, სერაფიტა, გარდა იმისა, რომ ძვირფასი ყელსაბამით თავის მაღალ სოციალურ სტატუსს წარმოაჩენდა, თან სუნამოსაც დაატარებდა და თავსაც იცავდა ავი თვალისგან.
აღმოჩენილი, როგორიცაა, მაგალითად, დიდებულის ასული სერაფიტას კუთვნილი ყელსაბამი. სამშვენისი სანელსაცხებლის ფუნქციასაც ითავსებდა და ავგაროზისაც. ეს არის ფირუზით,
ამეთვისტოთი და ძოწით გაწყობილი ოქროს გულსაკიდი, რომლის კოლოფში თილისმის სახით ორი სარძევე კბილი ინახებოდა. ამეთვისტოს ქვით გამოსახული ვერძი - ძალაუფლების სიმბოლო ზუსტად ეთანხმება ამ მდიდრული სამკაულის მფლობელის მაღალ სოციალურ სტატუსს. როგორც ჩანს, სერაფიტა, გარდა იმისა, რომ ძვირფასი ყელსაბამით თავის მაღალ სოციალურ სტატუსს წარმოაჩენდა, თან სუნამოსაც დაატარებდა და თავსაც იცავდა ავი თვალისგან.
იბერიელმა ოსტატებმა შექმნეს სამკაულის საკუთარი პოლიქრომული სტილი,
რომელსაც ძირითადად ორი
ფერის ქვის - ცისფერი ფირუზისა და წითელი ძოწის მონაცვლეობა განსაზღვრავს.
ძველი ქართული სამკაული იბერიულ ოქრომჭედლობაში, ისევე, როგორც თავისი განვითარების მთელ მრავალსაუკუნოვან გზაზე,
უკანასკნელ ეტაპზეც ეპოქის ყველა მთავარ ტენდენციას
ასახავს, მაგრამ თვითმყოფადობით გამოირჩევა.
რომელსაც ძირითადად ორი
ფერის ქვის - ცისფერი ფირუზისა და წითელი ძოწის მონაცვლეობა განსაზღვრავს.
ძველი ქართული სამკაული იბერიულ ოქრომჭედლობაში, ისევე, როგორც თავისი განვითარების მთელ მრავალსაუკუნოვან გზაზე,
უკანასკნელ ეტაპზეც ეპოქის ყველა მთავარ ტენდენციას
ასახავს, მაგრამ თვითმყოფადობით გამოირჩევა.
კოლხ იუველირებს შედევრების შესაქმნელად დიდი ჯაფის გაწევა უხდებოდათ. გამოიყენებოდა ცვარას ხერხი, რაც ნივთის შემკობას ნიშნავს ზედ დარჩილული ოქროს ან ვერცხლის წვრილი ბურთულებით. მაგრამ რადგან ოქრო გახურების შედეგად ადვილად დნება, ამიტომ ოსტატები იძულებული იყვნენ მოეფიქრებინათ შემკობის განსაკუთრებული ტექნოლოგია. ისინი ოქროსა და ვერცხლის ბურთულაკებს ვერცხლისწყლისგან მიღებულ წებოვან ხსნარში ამოაწობდნენ და ასე აწებებდნენ სამკაულზე. ეს საკმაოდ რთული და სახიფათო შრომა იყო, რადგან წებოვანი ნივთიერება ტოქსიკური იყო, ოსტატები კი მას დიდი რაოდენობით შეისუნთქავდნენ. სავარაუდოა, რომ მათი გულმოდგინე საქმიანობა მძიმე შედეგებითაც მთავრდებოდა - ოსტატები თავიანთ უმშვენიერეს ქმნილებებს ხშირად ეწირებოდნენ.
„ ... ვარდები იგი ელადის გემმა
დაფანტა, როგორც ძვირფასი ჩრდილი,
როგორც სახება და დიადემა
სილამაზისა და სინამდვილის..."
გალაქტიონ ტაბიძე
დაფანტა, როგორც ძვირფასი ჩრდილი,
როგორც სახება და დიადემა
სილამაზისა და სინამდვილის..."
გალაქტიონ ტაბიძე
ყველა ის ნივთი, რაზეც ზემოთ გიამბეთ, თბილისში, სიმონ ჯანაშიას სახელობის მუზეუმის საგამოფენო სივრცეშია დაცული. ეს ის შემთხვევაა, როცა სანამ ცოცხალი ხარ, აუცილებლად უნდა ნახო და შეიგრძნო ამ ნივთების შემქმნელ ოსტატთა უკვდავი ხელოვნება და წარმოსახვაში გააცოცხლო ამ სამკაულების მატარებელი დიდებული ქართველი ქალი, რომელიც სრულიად სამართლიანად შეიძლება ჩაითვალოს სამკაულის მოდის ფუძემდებლად მსოფლიოში.
Sputnik-georgia.com
