тибқи маълумотҳои бойгонӣ, сар аз соли 1941 то 1945 аз Тоҷикитони Шӯравӣ ҳудуди 300000 нафар ба фронт сафарбар шуданд, ки аз ин миён 100000 беному нишон шуданд.
Бо вуҷуди талафоти зиёд Тоҷикистон ватани дуввум барои собиқадорони ҷанг шуд, ки зиндагии муқаррарии онҳоро ҷанги шадид абадан нест кард.
Бо вуҷуди талафоти зиёд Тоҷикистон ватани дуввум барои собиқадорони ҷанг шуд, ки зиндагии муқаррарии онҳоро ҷанги шадид абадан нест кард.
Омадан ба сари мазори худ
Яке аз ин одамон Олег Дмитриевич Соболев аст, ки тақдири ӯ басо аҷибест. Номбурда яке аз ҳимоятгарони Ленинград буда, дар Эстония "кушта" шуд, аммо сонӣ ба Прага омад ва пас аз ин 65 соли дигар ӯ дар Тоҷикистон зиндагӣ кард.
Бо шурӯъ шудани ҷанг Олег Соболев ҳамагӣ 17 – сол дошта, хонандаи бисёр фаъол будааст. Мактабро бо баҳои аъло хонда, пайваста дар чорабиниҳои мактабӣ ва варзишӣ иштирок мекард. Олег қаҳрамони Лененград оид ба паридан ба дарозӣ мебошад. Мебоист таҳсилашро дар донишкада идома дод...аммо
Дигаргунии куллӣ дар 22 июни соли 1941.
Дигаргунии куллӣ дар 22 июни соли 1941.
Ин ҷанг 23 сентябри соли 1941, замоне рух дод, ки ин ҷавон ба таври ихтиёрӣ дар қисми баталони муборизи КХУД(Комиссияи халқии умури дохилӣ) посбон буд. Шабона, милисаҳо бонги хатар зада, амр дода шуд, ки дар минтақаи наздикии Питергоф дар ҳолати омодабош қарор гиранд ва то омадани тақвиятҳо мунтазир шаванд.
Бегоҳи рӯзи баъдӣ аз Ленинград лавозимот ворид шуд ва кормандони милитсияро ба хонаҳо ҷавоб доданд. Аммо Соболев танҳо як рӯз дар хона монда, рӯзи дигар ба суоли нигаронкунандаи модараш: "Кай туро боз ҷавоб медиҳад?" – саросемавор ҷавоб гардонд: "Фардо". Аммо фардои ӯ танҳо соли 1945 расид. Замоне, ки немисҳо волидони Дмитрийро ҳамчун синфи меҳнаткаш ба Латвия фиристоданд.
Муборизи ҷавонро дар пеш зимистони шадиди солҳои 1941/42: гуруснагӣ ва дистрофия интизор буд. Олег 18 – умин солгарди худро дар миёни баталони барқароршаванда пешвоз гирифт, аз он ҷо пас аз омӯзиши кӯтоҳ ӯро ба бригадаи 50-уми баҳрӣ интиқол доданд ва дар он ҷо ба минамётчик табдил ёфт.
Боре дар рӯзнома дар бораи снайпери тоҷик Тешабай Одилов, ки беш аз 100 нафарро куштааст, хондааст. Ҳамкорони Соболев тасмим гирифтанд, ки ба мисли тоҷики ғайюр бо таппонча дар хати пеш қарор мегиранд ва ба маҳви душман мепардозанд.
"Нишонгир болои арча баромада аломатеро интихоб мекард ки дар ин фурсат ман тавонистам 8 минро ба ҳадаф расонам. Ҷамъан 20 ҳамлаи мо бо мин нишонрас буданд", - изҳор доштаст иштирокчиии ҷанг.
Моҳи январи 1944 артиши Шӯравӣ муҳосираи Ленинградро бардошт ва Олег Соболев ба фронти 3-юми Белоруссия интиқол дода шуд, ки давлатҳои Балтикаро озод кард.
Ин ҷо муборизи ҷавонро "куштанд".
"Дар Эстония бисёр ҷанги шадид мерафт. Ман дар хандақ ҷой гирифтам, вале дарк мекардам, ки ин ҷо бехавф нест. Аз ин рӯ даҳ метр аз хандақ дур рафтам. Ҷойи маро як сарбози дигар фавран гирифт. Дар ин айём он сарбоз аз интиҳори мин кушта шуд ва командир фикр мекард, ки он ҷо ман будам ва қурбон шудам".
Боре дар рӯзнома дар бораи снайпери тоҷик Тешабай Одилов, ки беш аз 100 нафарро куштааст, хондааст. Ҳамкорони Соболев тасмим гирифтанд, ки ба мисли тоҷики ғайюр бо таппонча дар хати пеш қарор мегиранд ва ба маҳви душман мепардозанд.
"Нишонгир болои арча баромада аломатеро интихоб мекард ки дар ин фурсат ман тавонистам 8 минро ба ҳадаф расонам. Ҷамъан 20 ҳамлаи мо бо мин нишонрас буданд", - изҳор доштаст иштирокчиии ҷанг.
Моҳи январи 1944 артиши Шӯравӣ муҳосираи Ленинградро бардошт ва Олег Соболев ба фронти 3-юми Белоруссия интиқол дода шуд, ки давлатҳои Балтикаро озод кард.
Ин ҷо муборизи ҷавонро "куштанд".
"Дар Эстония бисёр ҷанги шадид мерафт. Ман дар хандақ ҷой гирифтам, вале дарк мекардам, ки ин ҷо бехавф нест. Аз ин рӯ даҳ метр аз хандақ дур рафтам. Ҷойи маро як сарбози дигар фавран гирифт. Дар ин айём он сарбоз аз интиҳори мин кушта шуд ва командир фикр мекард, ки он ҷо ман будам ва қурбон шудам".
Соболев то ҳол хуб макони "мазори" худро дар ёд дорад. Ӯро дар деҳаи Кадова қатори дуюм ва ҷойи 28 "дафн" карданд. Дар мавриди макони қабри ӯ модараш дар асоси номае, ки дастрас карда буд, нақл кард.
"Модарам ба хабари фавти ман бовар накард ва маротибаи дигар нусхаи тасдиқкунандаи марги маро талаб намудаст. Хушбахтона , ин навбат ба модарам хабари таъиноти нави маро расонданд", - ба ёд меорад Соболев.
Ҳамин тавр дар Фронти 1-уми Украина дар идораи марказӣ ҳамчун оператори радио хидмат мекард ва ба медали "Барои далерӣ" қадрдонӣ карда шуд. Ӯ аз наздик шудани душман фавран хабар расонда буд ва бевосита худаш низ дар майдони набард иштирок мекард. Нуҳуми май Соболев аллакай дар Прага буд.
Ҳамин тавр дар Фронти 1-уми Украина дар идораи марказӣ ҳамчун оператори радио хидмат мекард ва ба медали "Барои далерӣ" қадрдонӣ карда шуд. Ӯ аз наздик шудани душман фавран хабар расонда буд ва бевосита худаш низ дар майдони набард иштирок мекард. Нуҳуми май Соболев аллакай дар Прага буд.
Ҳуҷҷатҳои иловагӣ ба фармони мукофотонидани Олег Соболев: "Сержанти калон Соболев дар давоми ҷанг дар Полша ва Олмон аз 15 январи соли 1945 ҷасурият, суботкорӣ ва донишмандиашро нишон дод. Дар тӯли амалиёти баталион дар Полша ва Дар Олмон, рафиқ Соболев гуруҳашро бо алоқаи доимии боэътимод ва бенуқсон таъмин мекард ва сайёҳати ӯ ҳамеша дақиқ ва саривақт кор мекард. Ғайр аз ин, рафиқ Соболев дар баргардонидани ҳамлаҳои душман дар минтақаҳои Гросс Тиммендорф ва Каундорф ташаббускорона амал кард".
"Пас аз чанд соли хизмат дар Олмон, барои муддати тӯлонӣ ҷойи кор ёфтан натавонистам. Зеро мактабро то синфи 9 – ум хонда будам ва ба ҷузъ аз тир парондан, дигар ягон кореро ба сомон расондан наметавонистам", - бо ёдоварӣ аз баргаштани худ ба ҳаёти муқаррарӣ изҳор доштаст ӯ.
Хушбахтона, яке аз шиносҳои ӯ хоҳиш намуд, ки барои рӯзнома қайде бинависад. Қайди навиштагии ӯ писанд омад ва бар ивази меҳнати ҳалоли худ ҳақмузди хуберо ҳам гирифт. Он замон 50 рубл барои муаллифи навқалам маблағи калон буд.
Хушбахтона, яке аз шиносҳои ӯ хоҳиш намуд, ки барои рӯзнома қайде бинависад. Қайди навиштагии ӯ писанд омад ва бар ивази меҳнати ҳалоли худ ҳақмузди хуберо ҳам гирифт. Он замон 50 рубл барои муаллифи навқалам маблағи калон буд.
Олег Соболев бо сарбозони Чехословакия, майи 1945
Соболев аллакай имкони дохил шудан ба мактаби Комсомоли марказиро дар шӯъбаи рӯзноманигории Маскав дошт, аммо ҷанги сард босуръат ҷараён дошт ва ба ҷойи дафтарчаи донишҷӯӣ ба вай рутбаи офитсерӣ дода шуда, ба хизмат дар Сталинобод фиристода шуд. Бо гузашти ду сол офитсери ҷавонро ба кор гирифтанд.Таҷрибаи кори рӯзноманигорӣ ба ӯ кумак кард то дар "Тоҷикистони Сурх"- мақоми асосии матбуоти ҶШС Тоҷикистон ба кор дарояд. Сипас дар соли 1959 ба Агентии телеграфии Тоҷикистон, ки баъдан ба Ховар тағйири ном кард, рафт ва дар он ҷо то соли 2012 фаъолият менамуд.
Соболев ҳамчун як журналисти пухтакор зуд ном баровард. Ҳатто боре ба суроғи ӯ худи роҳбари Институти шарқшиносии Академияи илмҳои Русия, нишони улуми советии тоҷик, академик Бобоҷон Ғафуров омадааст.
"Боре Мухамед Сайфитдинович (Осимов),роҳбари Академияи улум, дархост намуд, ки ба пеши ӯ ҳозир шавам. Ман вориди утоқи кории ӯ шуда, ҳамроҳаш як шахси барои худам ношиносро дидам. Моро шинос карданд ва аз он нафар Бобоҷон Ғафуров ном бурданд. Ғафуров пешниҳод намуд, ки дар бораи дастовардҳои олимони ҷумҳурӣ нависам. Мавзӯъ барои ман албатта норӯшан буд, аммо дархости Бобоҷон Ғафуровро ба замин нагузоштам", - афзудаст Соболев.
Пас аз пошхӯрии ИҶШС, ҷанги хунини шаҳрвандӣ дар Тоҷикистон шурӯъ шуд. Соболев он замон қариб аз захми тир кушта мешуд, вале зинда монд ва Тоҷикистон ба зиндагии осоишта баргашт.
Соболев ҳамчун як журналисти пухтакор зуд ном баровард. Ҳатто боре ба суроғи ӯ худи роҳбари Институти шарқшиносии Академияи илмҳои Русия, нишони улуми советии тоҷик, академик Бобоҷон Ғафуров омадааст.
"Боре Мухамед Сайфитдинович (Осимов),роҳбари Академияи улум, дархост намуд, ки ба пеши ӯ ҳозир шавам. Ман вориди утоқи кории ӯ шуда, ҳамроҳаш як шахси барои худам ношиносро дидам. Моро шинос карданд ва аз он нафар Бобоҷон Ғафуров ном бурданд. Ғафуров пешниҳод намуд, ки дар бораи дастовардҳои олимони ҷумҳурӣ нависам. Мавзӯъ барои ман албатта норӯшан буд, аммо дархости Бобоҷон Ғафуровро ба замин нагузоштам", - афзудаст Соболев.
Пас аз пошхӯрии ИҶШС, ҷанги хунини шаҳрвандӣ дар Тоҷикистон шурӯъ шуд. Соболев он замон қариб аз захми тир кушта мешуд, вале зинда монд ва Тоҷикистон ба зиндагии осоишта баргашт.
Тӯли солҳои зиёд, сарбози пешсаф, комилан нобиност ва зани ӯ Валентина ба ёрдамчӣ ва котиби наздиктаринаш табдил ёфтааст. Аммо бо вуҷуди гум шудани биниш, Олег Соболев дар 96 солагӣ комилан зиракии худро аз даст надодааст: бидуни дудилагӣ шеърҳои шахсии худро қироат мекунад ва рӯйдодҳои солҳои гузаштаро дақиқ ба ёд меорад.
Аммо чизи асосӣ хотираҳои ӯ дар бораи набардҳо аст. Хотираҳои нақлкардаи ӯ, гӯё на 75 - сол пеш ба вуқӯъ пайвастаанд, балки дирӯз ҳами ин ҳодисотро пушти сар карда бошад. Чунон бо диққатона ва таг ба таг воқеаҳоро нақл мекунад, ки гӯё танҳо дирӯз аз ҷанг баргашта бошад.
Аммо чизи асосӣ хотираҳои ӯ дар бораи набардҳо аст. Хотираҳои нақлкардаи ӯ, гӯё на 75 - сол пеш ба вуқӯъ пайвастаанд, балки дирӯз ҳами ин ҳодисотро пушти сар карда бошад. Чунон бо диққатона ва таг ба таг воқеаҳоро нақл мекунад, ки гӯё танҳо дирӯз аз ҷанг баргашта бошад.
Қаҳрамони фаромӯшНАшуда
Хотираҳои касоне, ки дар майдонҳои Ҷанги Бузурги Ватанӣ то Берлин рафтанд, вале мутаассифона, то имрӯз дар қайди ҳаёт нестанд, насли имрӯзаи аскарон - кормандони пойгоҳи ҳарбии 201-и Русия дар Тоҷикистон нигоҳ дошта мешаванд.
Гурӯҳи ихтиёриёни Ёдошт-201 бо роҳбарии таърихнигор Ғафур Шерматов дар ҳуҷҷатҳои бойгонӣ, овезаҳои мактубҳо, навиштаҷот дар қабристонҳо ва китобҳо бо номҳои қаҳрамонони ҷангро дидан мекунанд.
Ҳамин тавр, дар моҳи апрел, дар шаҳри Бӯстон, қабри Қаҳрамони Иттиҳоди Шӯравӣ Борис Елисеевич Шмелёв (1914 - 1990) пайдо шуд.
Ҳамчун ронандаи калони механики танки вазнини полки 46-и алоҳида, Шмелев дар амалиёти Виборг моҳи июни соли 1944 худро хуб нишон дод.
Ҳамин тавр, дар моҳи апрел, дар шаҳри Бӯстон, қабри Қаҳрамони Иттиҳоди Шӯравӣ Борис Елисеевич Шмелёв (1914 - 1990) пайдо шуд.
Ҳамчун ронандаи калони механики танки вазнини полки 46-и алоҳида, Шмелев дар амалиёти Виборг моҳи июни соли 1944 худро хуб нишон дод.
Дар варақаи фахрии ӯ навишта шудааст, ки: "Дар тӯли ду соат дар зери оташи душман бо зарбаҳои пешинаи пояи танк ӯ гуглҳои зидди танкро ҷудо кард ва дар натиҷа гузарише ба амал овард, ки тавассути он танкҳои шӯравӣ ва силоҳҳои худгард гузаштанд.
"Бо фармони Президиуми Шӯрои Олии ИҶШС аз 24 марти соли 1945, Борис Шмелев ба унвони Қаҳрамони Иттиҳоди Шӯравӣ қадрдонӣ карда шуд". Аз соли 1946 дар вилояти Ленинобод зиндагӣ мекард ва аз соли 1975 дар он замон Чкаловск (ҳозира Бӯстон) дар шӯъбаи амнияти хусусии шаҳрӣ кор мекард.
Бо сабабҳои номаълум номи ӯ қаблан дар ҳеҷ як рӯйхати расмии Тоҷикистон номбар нашуда буд - шояд, дар аввал танҳо он нафароне, ки аз ҶШС Тоҷикистон ба фронт рафта буданд, ба рӯйхат дароварда мешуданд. Ва танҳо кашфи тасодуфии қабр дар Бӯстон, дар ёфтани ҳуҷҷатҳо ва варақаи мукофоти Шмелев дар бойгонии марказии давлатӣ кӯмак кард.
Бо сабабҳои номаълум номи ӯ қаблан дар ҳеҷ як рӯйхати расмии Тоҷикистон номбар нашуда буд - шояд, дар аввал танҳо он нафароне, ки аз ҶШС Тоҷикистон ба фронт рафта буданд, ба рӯйхат дароварда мешуданд. Ва танҳо кашфи тасодуфии қабр дар Бӯстон, дар ёфтани ҳуҷҷатҳо ва варақаи мукофоти Шмелев дар бойгонии марказии давлатӣ кӯмак кард.
Чунин корро як гурӯҳ ихтиёриёни Ёдошт-201 дар қабристони русӣ даршаҳри Душанбе, дар майдони васеи 160 гектар, ки дар он садҳо иштирокчиёни Ҷанги Бузурги Ватанӣ дафн карда шудаанд, анҷом медиҳанд. Аксарияти қабрҳо аслан ноайён шуданд. Дар тӯли даҳсолаҳо касе сари мазори бузургсолорон наомадаст ва қабрҳои онҳоро алафҳои бегона забт кардаанд. Навиштаҷот дар болои қабрҳо низ хароб шудааст.
Ягона чизе, ки номҳоро аз фаромӯшӣ эъмин нигоҳ доштааст, ин заҳмати ихтиёриён мебошад.Бо кӯмаки онҳо ва бо дастгирии пойгоҳи ҳарбии 201 Русия қабрҳо тоза карда мешаванд, маълумот дар бораи дафн дар ҳуҷҷатҳои қабристон ва бойгонӣ ҷустуҷӯ карда мешавад ва сипас ҳамаи маълумотҳо дар робита ба даст додани имкониятҳо ба хешовандон ирсол мегардад.
Ягона чизе, ки номҳоро аз фаромӯшӣ эъмин нигоҳ доштааст, ин заҳмати ихтиёриён мебошад.Бо кӯмаки онҳо ва бо дастгирии пойгоҳи ҳарбии 201 Русия қабрҳо тоза карда мешаванд, маълумот дар бораи дафн дар ҳуҷҷатҳои қабристон ва бойгонӣ ҷустуҷӯ карда мешавад ва сипас ҳамаи маълумотҳо дар робита ба даст додани имкониятҳо ба хешовандон ирсол мегардад.
Дар миёни ҷанговарони маъруф ва фармондеҳоне, ки оромиши абадиро дар қабристони Душанбе пайдо кардаанд, воқеан шахсиятҳои машҳуре ҳастанд, ки ба ҷараёни ҷанг таъсири амиқ доштанд.
Ин ҷо Николай Балакин дафн шудааст. Маҳз бо роҳбарии ӯ як қисми қушун дар авохири моҳи апрели соли 1945 то канслерияи Гитлер ҳаракат карда буд.
Тахминан сад метр дуртар мазори лейтенанти милитсия Александр Чудесов ҷойгир аст, ки дар таърихи Тоҷикистон мақоми хоса дорад. Чудесов ҳанӯз хеле ҷавон, солҳои 1920 сарварии ноҳияи қалъаи Варзобро бар дӯш дошт.Солҳои тӯлонӣ бо босмачҳо меҷангид. Сипас вориди Эрон шуда, дар ҷанг барои Маскав шаҳри Клинро аз муҳосира озод намуда буд.
Ин ҷо Николай Балакин дафн шудааст. Маҳз бо роҳбарии ӯ як қисми қушун дар авохири моҳи апрели соли 1945 то канслерияи Гитлер ҳаракат карда буд.
Тахминан сад метр дуртар мазори лейтенанти милитсия Александр Чудесов ҷойгир аст, ки дар таърихи Тоҷикистон мақоми хоса дорад. Чудесов ҳанӯз хеле ҷавон, солҳои 1920 сарварии ноҳияи қалъаи Варзобро бар дӯш дошт.Солҳои тӯлонӣ бо босмачҳо меҷангид. Сипас вориди Эрон шуда, дар ҷанг барои Маскав шаҳри Клинро аз муҳосира озод намуда буд.
Салиби Сурх барои Артиши Сурх
Саҳми Тоҷикистон дар замони ҷанг на танҳо хун рехтан дар майдони набард буд, балки он замон Ҷумҳурии Шӯравӣ ба яке аз муҳимтарин марказҳои пуштибон табдил ёфт, зеро Артиши Сурхро бо чизҳои зарурӣ таъмин мекард.
Иқтисодиёти ҶШС Тоҷикистон бо суръати баланд ба фронт рахна мешуд. Корхонаҳо либоси аввалия, муҳимоти ҷангӣ ва парашютро ба фронт ирсон мекарданд. Илова бар ин, дар солҳои Ҷанги Бузурги Ватанӣ зиёда аз 113,000 мошинҳои боркаш ва тракторҳо барои артиши муқаррарӣ ҷамъоварӣ карда шуда, 178 ҳазор тонна нахи пахта коркард шуд. Беш аз 6,5 миллион метр матоъҳои абрешим ва ҳазорҳо ҷуфт пойафзол дӯхта шуда, даҳҳо ҳазор тонна ғалла ва гӯшт омода гардида буд.
Бар замми ин фаъолияти системаи беҳдоштӣ низ дар авҷи аъло буд. Ҳадафи калидии ин система табобат намудани ҷароҳатбардоштагон ва дар муддати кӯтоҳ онҳоро ба по хезондан ва боз ба фронт ирсол кардан буд. Маҳз Тоҷикистон дар замони ҷанг ба яке аз манбаҳои асосии пур кардани шабакаи беморхонаҳои Артиши Сурх ба ҳисоб мерафт.
Бар замми ин фаъолияти системаи беҳдоштӣ низ дар авҷи аъло буд. Ҳадафи калидии ин система табобат намудани ҷароҳатбардоштагон ва дар муддати кӯтоҳ онҳоро ба по хезондан ва боз ба фронт ирсол кардан буд. Маҳз Тоҷикистон дар замони ҷанг ба яке аз манбаҳои асосии пур кардани шабакаи беморхонаҳои Артиши Сурх ба ҳисоб мерафт.
Саҳми Ҷумҳурии Тоҷикистон дар дастгирии нерӯҳои низомии ИҶШС
Роҳбарон дар Сталинобод, (ҳозира Душанбе), хуб дарк мекарданд, ки чӣ гуна масъулияти бузург бар дӯши табибон вогузошта шудааст. Пизишкон бояд дар зудтарин фурсат захмбардоштаҳоро табобат намуда, боз ба фронт ирсол кунанд. Аз ин рӯ, биноҳои мустаҳкам дар шаҳр, аз қабили донишгоҳҳо ва макотибро барои эҳтиёҷоти табибон ҷудо намуданд.
Бар тибқи маълумотҳои бойгонии Осорхонаи ҳарбӣ – тиббии Вазорати мудофиаи Русия, дар замони ҷанг дар ҳудуди шаҳр дасти кам 29 беморхонаҳои ҳарбӣ фаъолият мекарданд. Нахустин бемористон бо гузашти як рӯз аз саршавии ҷанг дар рӯзи 23 июни соли 1941 кушода шуд.
Бар тибқи маълумотҳои бойгонии Осорхонаи ҳарбӣ – тиббии Вазорати мудофиаи Русия, дар замони ҷанг дар ҳудуди шаҳр дасти кам 29 беморхонаҳои ҳарбӣ фаъолият мекарданд. Нахустин бемористон бо гузашти як рӯз аз саршавии ҷанг дар рӯзи 23 июни соли 1941 кушода шуд.
Духтурони беморхонаи эвакуатсионии № 4451 дар Тоҷикистон
Вазъи ҳарбӣ интизом ва пешниҳоди тамоми зиндагии шаҳрро ба ниёзҳои фронт тақозо мекард. Тасдиқи роҳбарони беморхонаҳои ҳарбӣ дар якҷоягӣ бо Сарраёсати санитарии ҳарбии Артиши Сурх гузаронида шуд ва шахсони дорои маълумоти олии тиббӣ бо рутбаҳои ҳарбӣ сарфароз гардонида мешуданд.
Ба бемористонҳои ҳарбӣ беҳтарин мутахассисон сафарбар мешуданд. Аз ҷумла Самуил Рейнберг, рентгенолог, ки дорандаи мукофоти Ленин буда, дар бемористони тахлияи № 4451 кор мекард. Ва дар беморхонаи № 1767 муборизонро профессор Соломон Вайсблат, ки дар ИҶШС нахустин шуда усулҳои оқилонаи сабук кардани дардро дар дандонпизишкӣ муайян кард ва Александр Манхайм, асосгузори шӯъбаи ҷарроҳии бемористон дар Донишкадаи тиббии Душанбе, табобат карданд.
Ба бемористонҳои ҳарбӣ беҳтарин мутахассисон сафарбар мешуданд. Аз ҷумла Самуил Рейнберг, рентгенолог, ки дорандаи мукофоти Ленин буда, дар бемористони тахлияи № 4451 кор мекард. Ва дар беморхонаи № 1767 муборизонро профессор Соломон Вайсблат, ки дар ИҶШС нахустин шуда усулҳои оқилонаи сабук кардани дардро дар дандонпизишкӣ муайян кард ва Александр Манхайм, асосгузори шӯъбаи ҷарроҳии бемористон дар Донишкадаи тиббии Душанбе, табобат карданд.
Аммо, мутаассифона имрӯзҳо дар Тоҷикистон он қадар биноҳое боқӣ намондаанд, ки деворҳои он бозгӯи ёдгориҳои воқеаҳои замони ҷанг бошанд. Sputnik Тоҷикистон саъй кард, ки таърихи бемористонҳои тоҷикро дубора эҳё кунад ва хотираи одамоне, ки ҷони муборизони ҷароҳатбардоштаро наҷот доданд, зинда намояд.
Бемористони тахлияи № 4449
Моҳи августи соли 1941 ҷанги шадид мерафт ва теъдоди тирхӯрдаҳо ва захмбардоштаҳо тораф зиёд мешуд. Аз ин рӯ бо фармони Комиссариати халқии ҶШС Тоҷикистон № 201 дар шаҳри Сталинобод як беморхонаи махсуси тахлия таъсис дода шуд, ки роҳбари он пизишки дараҷаи 1 Василий Доветский таъин карда шуд.
Аз маълумотҳои бойгонӣ бармеояд, ки ташкили чунин беморхонаҳо дар шароити хеле вазнин анҷом додан лозим буд. Бинои мактаби 10-сола воқеъ дар гузаргоҳи Абрешимресӣ барои беморхона ҷудо карда шуд.
Аммо биное, ки барои эҳтиёҷоти тиббӣ ҷудо гардид комилан номувофиқ буд, зеро бино на шиша дошт ва на андова шуда буд. Бар замми ин ҳавлӣ пур аз партобҳо буд.
Аз ин рӯ Доветский муваззаф гардид, ки на танҳо сохтмони ин биноро билфосила анҷом диҳад, балки онро бо тамоми ҷиҳози тиббӣ низ муҷҷаҳаз гардонад.
Барои дар кӯтоҳтарин фурсат анҷом додани ин кор Комиссариати халқӣ дар ҳамдастӣ бо идораву корхонаҳо, аз ҷумла фурудгоҳи шаҳрвандӣ, фабрикаи абрешим ва филиали Академияи илмҳо даст ба кор шуданд.
Ба ҳамин минвол, бо кӯшиш ва ғайрати масъулин ва заҳмати зиндониёни маҳбасхонаи Сталинобод Бемористони тахлия ба фаъолият оғоз кард. Акнун дар тамоми қаламрави ҷумҳурӣ барои муҷаҳҳаз кардани бемористон таҷҳизоти тиббӣ ҷустуҷӯ мекарданд.
Ҳудуди 270 кати хобро аз муассисаи табобатии Сталинобод оварда дар беморхонаи тахлия ҷой доданд. Зимнан як қиссмати анҷомро дар фабрикаи мебелбарорӣ ва қисмати дигар аз анбори дорухонаи марказӣ оварда шуд.
Аз маълумотҳои бойгонӣ бармеояд, ки ташкили чунин беморхонаҳо дар шароити хеле вазнин анҷом додан лозим буд. Бинои мактаби 10-сола воқеъ дар гузаргоҳи Абрешимресӣ барои беморхона ҷудо карда шуд.
Аммо биное, ки барои эҳтиёҷоти тиббӣ ҷудо гардид комилан номувофиқ буд, зеро бино на шиша дошт ва на андова шуда буд. Бар замми ин ҳавлӣ пур аз партобҳо буд.
Аз ин рӯ Доветский муваззаф гардид, ки на танҳо сохтмони ин биноро билфосила анҷом диҳад, балки онро бо тамоми ҷиҳози тиббӣ низ муҷҷаҳаз гардонад.
Барои дар кӯтоҳтарин фурсат анҷом додани ин кор Комиссариати халқӣ дар ҳамдастӣ бо идораву корхонаҳо, аз ҷумла фурудгоҳи шаҳрвандӣ, фабрикаи абрешим ва филиали Академияи илмҳо даст ба кор шуданд.
Ба ҳамин минвол, бо кӯшиш ва ғайрати масъулин ва заҳмати зиндониёни маҳбасхонаи Сталинобод Бемористони тахлия ба фаъолият оғоз кард. Акнун дар тамоми қаламрави ҷумҳурӣ барои муҷаҳҳаз кардани бемористон таҷҳизоти тиббӣ ҷустуҷӯ мекарданд.
Ҳудуди 270 кати хобро аз муассисаи табобатии Сталинобод оварда дар беморхонаи тахлия ҷой доданд. Зимнан як қиссмати анҷомро дар фабрикаи мебелбарорӣ ва қисмати дигар аз анбори дорухонаи марказӣ оварда шуд.
Мавҷуд набудани таҷҳизоти тиббӣ он қадар мушкилзо набуд, чун бо мурури замон ҳамаи дастгоҳҳои зарурии тиббӣ гирд оварда шуданд. Мушкили калидӣ ин набуди нақлиёт барои таҳвили муборизони захмбардошта буд. Дар рӯзҳои аввал ин мушкилии табибонро фурудгоҳ бо фаъолияти саривақтии худ қисмат мекард. Дар баробари интиқол додани ҷиҳози зарурӣ барои бемористон, инчунин 50 метр мураббаъ ҳезум ва 50 тон ангишт дастрас карда буд.
Зимнан, бо гузашти ду моҳ Комиссариати ҳарбии вилоятӣ 6 ҷуфт асп ва як аробаи чорчарха ба ихтиёри пизишкон гузошт. Пасон мошини кӯҳнаи борбари ГАЗ – ро дар хизмати табибон гузоштанд.
Ҳамин тариқ бо гузашти ду моҳ дармонгоҳи ҳарбӣ комилан муҷаҳҳаз ва ба қабули беморон омода шуд. Нахустин захмбардоштаҳоро ба ин бемористон дар рӯзи 24 – умин солгарди Инқилоби Октябр оварданд
То апрели соли 1944 аз хизматрасонии ин бемористон 2972 ҷангӣ гузаштанд, ки аксари онҳо пас аз пурра шифо ёфтан ба фронт баргаштанд.
Ҳамин тариқ бо гузашти ду моҳ дармонгоҳи ҳарбӣ комилан муҷаҳҳаз ва ба қабули беморон омода шуд. Нахустин захмбардоштаҳоро ба ин бемористон дар рӯзи 24 – умин солгарди Инқилоби Октябр оварданд
То апрели соли 1944 аз хизматрасонии ин бемористон 2972 ҷангӣ гузаштанд, ки аксари онҳо пас аз пурра шифо ёфтан ба фронт баргаштанд.
Бемористони тахлияи № 1767
Моҳи ноябри соли 1941, беморхонаи ёрии таъҷилии № 1767 ба Сталинобод мустақиман аз Рязан омад ва дар он замон Комиссариати халқӣ оид ба тандурустӣ азбесарусомониҳои моҳҳои аввали ҷанг камтар барқарор шуд ва муяссар шуд, ки муассисаҳои тиббиро зуд ҷойгир кунад. Беҳбуд шудани шароити бемористонро табибоне, ки тоза ворид шуданд, тасдиқ намуданд.
"Моро фавран ба биноҳои зебо ва қасрҳо бурданд, ки дар он ҷо ҳам ҷойгоҳ ва ҳам ҳуҷраи амалиётӣ ҷарроҳӣ, ултрасадо ва лаборатория ҷойгир буданд", - ба хотир меоранд табибони бемористони тахлияи № 1767.
Сардорони 5 шӯъба шахсони дорои тахассуси баланд ва таҷрибаи калони ҷарроҳӣ таъин карда шуданд. Ҳамин тавр, дар байни онҳо 2 профессор ва 2 приват-дотсент буданд.
Дар роҳ ба Осиёи Марказӣ боз ду мутахассиси дараҷаи олӣ ба ҳайати табибони беморхона пайвастанд. Инҳо профессори дандонпизишк Соломон Вайсблат ва ҷарроҳи барҷаста Александр Манхайм мебошанд. Бо шомил шудани ин ду пизишки барҷаста, бемористони тахлия имкони кушодани шӯъбаи ҷоғро ба даст овард, ки ин шӯъба дар миқёси шаҳр ягона буд.
Дар навбати худ, сокинони Сталинобод, ки дар байни онҳо шумораи зиёди одамон аз Украина ва марказии Русия кӯч дода шуда буданд, ба даъвати расонидани кӯмак ба табибон ва захмиён гарм посух доданд. Ташкилотҳои ҷамъиятӣ беморхонаро бо тамоми лавозимоти зарурӣ таъмин мекард, ҳуҷраҳоро бо парда, гулҳо ва наққошкориҳо оро медоданд. Зимнан, ҳунармандони театрҳои Сталинобод зуд зуд ба меҳмонии табибон ва захмбардоштаҳо меомаданд.
Ҳамаи ин боиси боз ҳам зудтар шифо ёфтани ҷароҳатбардоштаҳо шуд.
Гузашта аз ин, онҳо на танҳо низомиён, балки ғайринизомиёнро низ дар бемористон табобат карданд. Дар онҳо бемориҳои музмини устухон бартарӣ доштанд: остеомиелит, ҷароҳатҳои даҳон, ки табобати иловагиро талаб мекунанд, барқароркунии функсияҳои системаи устухон.
Беморхона ҳамагӣ шаш моҳ кор кард ва моҳи марти соли 1942 ба Ростов кӯчонида шуд. Тоҷикистони офтобрӯя ва сокинони меҳмоннавози ӯ бо беҳтарин мутахассисон, табибон ва профессорон монданд.
Фаъолияти босамар ва дар сатҳи олиӣ тиббӣ дар Тоҷикистонро роҳбарияти ИҶШС дарк намуда ба он баҳои баланд доданд. Ҳатто як рӯз унвонии роҳбари бемористони тахлия капитан Валвовский нома ирсол гардид, ки чунин мӯҳтаво дошт.
Дар роҳ ба Осиёи Марказӣ боз ду мутахассиси дараҷаи олӣ ба ҳайати табибони беморхона пайвастанд. Инҳо профессори дандонпизишк Соломон Вайсблат ва ҷарроҳи барҷаста Александр Манхайм мебошанд. Бо шомил шудани ин ду пизишки барҷаста, бемористони тахлия имкони кушодани шӯъбаи ҷоғро ба даст овард, ки ин шӯъба дар миқёси шаҳр ягона буд.
Дар навбати худ, сокинони Сталинобод, ки дар байни онҳо шумораи зиёди одамон аз Украина ва марказии Русия кӯч дода шуда буданд, ба даъвати расонидани кӯмак ба табибон ва захмиён гарм посух доданд. Ташкилотҳои ҷамъиятӣ беморхонаро бо тамоми лавозимоти зарурӣ таъмин мекард, ҳуҷраҳоро бо парда, гулҳо ва наққошкориҳо оро медоданд. Зимнан, ҳунармандони театрҳои Сталинобод зуд зуд ба меҳмонии табибон ва захмбардоштаҳо меомаданд.
Ҳамаи ин боиси боз ҳам зудтар шифо ёфтани ҷароҳатбардоштаҳо шуд.
Гузашта аз ин, онҳо на танҳо низомиён, балки ғайринизомиёнро низ дар бемористон табобат карданд. Дар онҳо бемориҳои музмини устухон бартарӣ доштанд: остеомиелит, ҷароҳатҳои даҳон, ки табобати иловагиро талаб мекунанд, барқароркунии функсияҳои системаи устухон.
Беморхона ҳамагӣ шаш моҳ кор кард ва моҳи марти соли 1942 ба Ростов кӯчонида шуд. Тоҷикистони офтобрӯя ва сокинони меҳмоннавози ӯ бо беҳтарин мутахассисон, табибон ва профессорон монданд.
Фаъолияти босамар ва дар сатҳи олиӣ тиббӣ дар Тоҷикистонро роҳбарияти ИҶШС дарк намуда ба он баҳои баланд доданд. Ҳатто як рӯз унвонии роҳбари бемористони тахлия капитан Валвовский нома ирсол гардид, ки чунин мӯҳтаво дошт.
Беморхонаи тахлияи №4444
Моҳи ноябри соли 1941 беморхонаи тахлияи №4444 дар Сталинобод ба макони нав кӯчид. Дар ихтиёри ин беморхона бинои дуошёнаи мактаби миёна дар шафати истгоҳи роҳи оҳан гузошта шуда буд.
Ин навбат пизишкон ва беморонро дар хуҷраҳои барҳаво ҷой доданд. Дар бемористон дорухонаи алоҳида ва лаборатория фаъолият мекард.
Бемористони тахлияи №4444 аслан бо маризоне, ки ҷароҳати сабук бардоштаанд, сару кор мегирифт. Бемороне, ки вазъи саломатияшон вазнин буд, ба дигар марказ ирсол мешуданд.
Маъмулан, пас аз наздик шудани қатораи тиббӣ, як гурӯҳ иборат аз 2 табиб ва як ҳамшираи шавқат ба истгоҳи роҳи оҳан рафта, захмбардоштаҳоро як ба як муоина карда бо дарназардошти вазъи бемор онҳоро ба бемористонҳои мувофиқ ирсол мекарданд.
Муборизони ҳомили як қатораро пизишкон ба таври низомӣ дар фосилаи аз 40 дақиқа то 2 соат муоина ва ҷобаҷо мекарданд.
Ин навбат пизишкон ва беморонро дар хуҷраҳои барҳаво ҷой доданд. Дар бемористон дорухонаи алоҳида ва лаборатория фаъолият мекард.
Бемористони тахлияи №4444 аслан бо маризоне, ки ҷароҳати сабук бардоштаанд, сару кор мегирифт. Бемороне, ки вазъи саломатияшон вазнин буд, ба дигар марказ ирсол мешуданд.
Маъмулан, пас аз наздик шудани қатораи тиббӣ, як гурӯҳ иборат аз 2 табиб ва як ҳамшираи шавқат ба истгоҳи роҳи оҳан рафта, захмбардоштаҳоро як ба як муоина карда бо дарназардошти вазъи бемор онҳоро ба бемористонҳои мувофиқ ирсол мекарданд.
Муборизони ҳомили як қатораро пизишкон ба таври низомӣ дар фосилаи аз 40 дақиқа то 2 соат муоина ва ҷобаҷо мекарданд.
Ҳайати кормандони беморхонаи эвакуатсионии №4444
Ба кормандони тиб зарур меомад, ки ба таври шабонарӯзи фаъолият кунанд ва онҳо умуман хоб намерафтанд, чун кати хоб дар хуҷраҳо барои ҳама басанда набуд. Ҳамин гуна шароит то моҳи январи соли 1943 идома меёфт. Сипас дар ихтиёри табибон боз як бин6ои дигари дуошёна вогузоштанд, ки дар он 17 ҳуҷра бо 170 кати хоб мавҷуд буд.
Кормандон бояд вазифаҳои мухталифро иҷро мекарданд. Масалан, аз соли 1943 инҷониб дар беморхонаҳои шаҳри Сталинобод ҳеҷ гуна шӯъбаи офталмология вуҷуд надорад, ҳама захмдоршудагон бо ҷароҳатҳои чашм ба беморхонаи №4444 интиқол дода мешуданд, ки дар он асбобҳо ва қобилияти иҷрои амалиётҳои мураккаб мавҷуд буданд.
Кормандон бояд вазифаҳои мухталифро иҷро мекарданд. Масалан, аз соли 1943 инҷониб дар беморхонаҳои шаҳри Сталинобод ҳеҷ гуна шӯъбаи офталмология вуҷуд надорад, ҳама захмдоршудагон бо ҷароҳатҳои чашм ба беморхонаи №4444 интиқол дода мешуданд, ки дар он асбобҳо ва қобилияти иҷрои амалиётҳои мураккаб мавҷуд буданд.
Беморхонаи эвакуатсионии №4448
Воқеан, дармонгоҳи офталмологии беморхонаи №4448 буд, ки дар бинои мактаби №11 дар кӯчаи Шарқи нав воқеъ буд. Он моҳи сентябри соли 1941 ташкил шудааст ва барои 290 бемор пешбинӣ шудааст. Сарвари он як офталмологи ботаҷриба Бурмистрова буд, ки дар барқарор кардани диди маҷрӯҳон иштирок мекард.
Духтурон дар Сталинобод то моҳи майи соли 1944 фаъолият карданд, вақте ки майор Оречнин раҳбари нав таъин карда шуд муассисаи тиббӣ ба Украина кӯчонида шуд ва табибон кори худро то охири ҷанг идома доданд. Ҳангоми кор дар Тоҷикистон, 2 888 маҷрӯҳ аз таги дасти табибон гузаштанд, ки 778 нафари онҳо зуд шифо ёфтанд ва ба хизмати худ баргаштанд.
Духтурон дар Сталинобод то моҳи майи соли 1944 фаъолият карданд, вақте ки майор Оречнин раҳбари нав таъин карда шуд муассисаи тиббӣ ба Украина кӯчонида шуд ва табибон кори худро то охири ҷанг идома доданд. Ҳангоми кор дар Тоҷикистон, 2 888 маҷрӯҳ аз таги дасти табибон гузаштанд, ки 778 нафари онҳо зуд шифо ёфтанд ва ба хизмати худ баргаштанд.
Беморхонаи эвакуатсионии №348
Беморхонаи № 348 дар кӯчаи Ленин, ки ба табобати умумии ҷарроҳии дастҳо пешбинӣ шуда буд, ба ҷароҳатҳои вазнини ҷисмонӣ ҷалб карда шуда буд. Қисматҳои муассисаи тиббӣ то 350 беморро дар бар мегирад ва мӯҳлати миёнаи табобати ҷароҳатҳои вазнин аз 70 то 100 рӯзро ташкил медиҳад.
Ба гуфтаи табибон, шифо ёфтани захмҳо ва табобати ҷангиён бо ҳузури бисёр пораҳои хурди снарядҳо дар бадани онҳо мушкил шуда буд.
Аз ин рӯ, ҳар як амалиёти ҷарроҳи аз пизишкон маҳорати баланд ва меҳнати зиёд талаб мекард. Ва табибони беморхонаи эвакуатсионии № 348 беҳтарин будани худро исбот карданд - натиҷаи меҳнати онҳо баргардонидани 52,3% маҷрӯҳон ба фронт ва барқароркунии қобилияти кории 47,3% маҷруҳон гардид.
Ба зудӣ барқарор шудани ҷангиён на танҳо ба қобилият ва таҷрибаи табибон, балки ба ғамхории ҳамаҷонибаи тамоми кормандони тиб мусоидат кард. Бо ташаббуси онҳо бемористон зуд-зуд намоишҳои ҳаводор баргузор мекард, бегоҳ дар палатаҳо мусиқӣ садо медод. Ҷароҳатбардорон дам гирифта шифо меёфтанд.
Қобили зикр аст, ки дар баробари кӯмаки мустақими тиббӣ, дар беморхонаҳо як қатор таҳқиқотҳо гузаронида шудаанд, ки ба такмил додани усулҳои нави табобат нигаронида шуда буданд ва кормандон на танҳо маҷрӯҳонро баргардониданд, балки саломатии аҳолии Сталинободро низ ҷиддӣ муҳофизат карданд. Ҳамин тавр, дар соли 1942, духтурон дар мубориза бо эпидемияи ногаҳонсаршуда ба бемории домана кӯмак карданд.
Ба зудӣ барқарор шудани ҷангиён на танҳо ба қобилият ва таҷрибаи табибон, балки ба ғамхории ҳамаҷонибаи тамоми кормандони тиб мусоидат кард. Бо ташаббуси онҳо бемористон зуд-зуд намоишҳои ҳаводор баргузор мекард, бегоҳ дар палатаҳо мусиқӣ садо медод. Ҷароҳатбардорон дам гирифта шифо меёфтанд.
Қобили зикр аст, ки дар баробари кӯмаки мустақими тиббӣ, дар беморхонаҳо як қатор таҳқиқотҳо гузаронида шудаанд, ки ба такмил додани усулҳои нави табобат нигаронида шуда буданд ва кормандон на танҳо маҷрӯҳонро баргардониданд, балки саломатии аҳолии Сталинободро низ ҷиддӣ муҳофизат карданд. Ҳамин тавр, дар соли 1942, духтурон дар мубориза бо эпидемияи ногаҳонсаршуда ба бемории домана кӯмак карданд.
Дар солҳои Ҷанги Бузурги Ватанӣ кӯмаки шаҳрвандони оддии ҶШС Тоҷикистон муҳимтар буд.
Ҳар рӯз садҳо нафар ба истгоҳи хунгузаронӣ меоянд, духтарон ва занҳо дар сандвичҳои Салиби Сурх ва Ҳилоли Аҳмар ба қайд гирифта шудаанд, то дар интиқол ва нигоҳубини маҷрӯҳон кӯмак расонанд.
Хидмати донишгоҳҳо ва иттифоқҳои касабаро, ки болои беморхонаҳо сарпарастӣ мекарданд, бояд махсус қайд кард.
Ҳамин тавр, клуби автомобилии Душанбе ронандагонро аз байни ҷангҷӯёни барқароршуда ба таълим ҷалб мекард. Дар корхонаҳои саноатӣ барои онҳое, ки пеш аз сафарбар шудан ягон касбро надоштанд ва ё бинобар осеби ҷисмонӣ имкони машғул шудан ба ҳунарҳои маъмулиро омӯхтанд, ташкил карда шуд.
Ва агар пас аз шифо ёфтан маҷрӯҳон дигар наметавонистанд дар артиш хидмат кунанд, онҳо дар Сталинобод кор карда шуданд. Яъне чанд нафар сокини Маскав, Ленинград, Харков ё Новгород дар Тоҷикистон хонаи наве пайдо карданд, ки ҳамаи онҳое, ки худро дар роҳи ҳимояи Ватан қурбон кардаанд, истиқбол кард.
Мутаассифона, имрӯз дар Тоҷикистон шоҳидони он давра хеле каманд - духтурон, собиқадорони Артиши Сурх ва ғайраҳо. Ҳатто ҷойгоҳҳо ва ёдгориҳои таърихии ҳарбии ҷумҳурӣ камтар ҷой доранд.
Аксари биноҳо солҳои Ҷанги Бузурги Ватанӣ, барҳам хӯрдани худи ИҶШС ва ҷанги дохилии шаҳрвандиро бомуваффақият паси сар карданд, аммо на сиёсати имрӯзаи рушди шаҳр. Аксари беморхонаҳо аллакай хароб шудаанд ё дар ояндаи наздик ба кор андохта мешаванд.
Ин аллакай бо беморхонаи касалиҳои сирояткунандаи кӯдакон, ки дар вақти ҷанг бо инфексия мубориза мебурд, рух додааст.
Умед аст, ки хотираи инсонии мероси гузаштагони онҳо назар ба деворҳои гумшуда қавитар ва пойдортар хоҳад буд.
Ҳар рӯз садҳо нафар ба истгоҳи хунгузаронӣ меоянд, духтарон ва занҳо дар сандвичҳои Салиби Сурх ва Ҳилоли Аҳмар ба қайд гирифта шудаанд, то дар интиқол ва нигоҳубини маҷрӯҳон кӯмак расонанд.
Хидмати донишгоҳҳо ва иттифоқҳои касабаро, ки болои беморхонаҳо сарпарастӣ мекарданд, бояд махсус қайд кард.
Ҳамин тавр, клуби автомобилии Душанбе ронандагонро аз байни ҷангҷӯёни барқароршуда ба таълим ҷалб мекард. Дар корхонаҳои саноатӣ барои онҳое, ки пеш аз сафарбар шудан ягон касбро надоштанд ва ё бинобар осеби ҷисмонӣ имкони машғул шудан ба ҳунарҳои маъмулиро омӯхтанд, ташкил карда шуд.
Ва агар пас аз шифо ёфтан маҷрӯҳон дигар наметавонистанд дар артиш хидмат кунанд, онҳо дар Сталинобод кор карда шуданд. Яъне чанд нафар сокини Маскав, Ленинград, Харков ё Новгород дар Тоҷикистон хонаи наве пайдо карданд, ки ҳамаи онҳое, ки худро дар роҳи ҳимояи Ватан қурбон кардаанд, истиқбол кард.
Мутаассифона, имрӯз дар Тоҷикистон шоҳидони он давра хеле каманд - духтурон, собиқадорони Артиши Сурх ва ғайраҳо. Ҳатто ҷойгоҳҳо ва ёдгориҳои таърихии ҳарбии ҷумҳурӣ камтар ҷой доранд.
Аксари биноҳо солҳои Ҷанги Бузурги Ватанӣ, барҳам хӯрдани худи ИҶШС ва ҷанги дохилии шаҳрвандиро бомуваффақият паси сар карданд, аммо на сиёсати имрӯзаи рушди шаҳр. Аксари беморхонаҳо аллакай хароб шудаанд ё дар ояндаи наздик ба кор андохта мешаванд.
Ин аллакай бо беморхонаи касалиҳои сирояткунандаи кӯдакон, ки дар вақти ҷанг бо инфексия мубориза мебурд, рух додааст.
Умед аст, ки хотираи инсонии мероси гузаштагони онҳо назар ба деворҳои гумшуда қавитар ва пойдортар хоҳад буд.
Расмҳои дастии ИҶШС 9 май "Ғалаба! 9.5.45"
Нашриёти "Вазорати алоқаи ИҶШС". Шумора 13 миллион нусха.
Рассом А. Листков, 1989. Ҷоиза, сарбоз, гулҳои рангкардашуда
Нашриёти "Вазорати алоқаи ИҶШС". Шумора 13 миллион нусха.
Рассом А. Листков, 1989. Ҷоиза, сарбоз, гулҳои рангкардашуда
Албатта беморхонаҳои эвакуатсионии Тоҷикистон дар Душанбе ягона ёдгории ин гуна навъҳо дар ИДМ нестанд. Калимаҳо - "дар Русия ягон оилае нест, ки қаҳрамонии шуморо ба ёд наорад" - аз суруди машҳур то филми "Офисҳо" инчунин ба бисёр оилаҳое, ки дар ҷумҳуриҳои собиқ Шӯравӣ зиндагӣ мекунанд, дахл дорад.
Одамони наслҳои гуногун бо сарҳадҳо ва замонҳо ҷудо шуда, дар дилҳои худ ба хешовандоне, ки дар майдонҳои набард ҷангидаанд ва дар асирӣ азоб кашидаанд, арзи сипос мегуянд.
Ҳоло баъзе ронандаҳо ба мошинҳои худ пайнавиштӣ "Метавонем такрор кунем"-ро мечаспонанд, ки ин як пандест дар бораи нақши СССР дар ғалаба бар фашизм. Ва ин як чизи хеле шубҳанок ба афтидагон аст, зеро ҳикояҳои шахсии ҳар як собиқадори ҷанг ва ҳар як ёдгорӣ дар қабрҳои бешумори ИДМ 75 сол боз як чизро мегӯянд - "Ин набояд такрор карда шавад".
Одамони наслҳои гуногун бо сарҳадҳо ва замонҳо ҷудо шуда, дар дилҳои худ ба хешовандоне, ки дар майдонҳои набард ҷангидаанд ва дар асирӣ азоб кашидаанд, арзи сипос мегуянд.
Ҳоло баъзе ронандаҳо ба мошинҳои худ пайнавиштӣ "Метавонем такрор кунем"-ро мечаспонанд, ки ин як пандест дар бораи нақши СССР дар ғалаба бар фашизм. Ва ин як чизи хеле шубҳанок ба афтидагон аст, зеро ҳикояҳои шахсии ҳар як собиқадори ҷанг ва ҳар як ёдгорӣ дар қабрҳои бешумори ИДМ 75 сол боз як чизро мегӯянд - "Ин набояд такрор карда шавад".
Лоиҳаи махсуси Sputnik Тоҷикистон
Муаллиф: Рубен Гарсия
Сурат: Архивҳои давлатии ҶТ,
бойгонии Ғафур Шерматов
Видео: Стас Этвеш
Тарроҳ: Мария Вишнякова
Роҳбар: Анастасия Лебедева
Муаллиф: Рубен Гарсия
Сурат: Архивҳои давлатии ҶТ,
бойгонии Ғафур Шерматов
Видео: Стас Этвеш
Тарроҳ: Мария Вишнякова
Роҳбар: Анастасия Лебедева