ქართველი მზის კაცი:
პოეტი და მეომარი მირზა გელოვანი
„არ არის ტყვია, რომელიც მე მომკლავს, რადგან ჩემი ფესვები იმ ქვეყანაშია, რომელსაც ჰკლავდნენ და არ კვდებოდა"

საქართველომ კოლოსალური დანაკარგი განიცადა დიდ სამამულო ომში ― ფრონტზე 700 ათასზე მეტი ადამიანი წავიდა, რომელთაგან ნახევარი უკან ვეღარ დაბრუნდა.

საომრად წავიდა ახალგაზრდა პოეტი მირზა გელოვანიც, რომელსაც ყველაზე მეტად იმისა ეშინოდა, რომ სიცოცხლითა და სიყვარულით ტკბობას ვერ მოასწრებდა და ვერც კვალს დატოვებდა თავისი შემოქმედებით.
27 წლის განმავლობაში მან არაერთი ტრანსფორმაცია განიცადა ― ჯერ ანცი ყმაწვილიდან რომანტიკოს პოეტად იქცა, მერე კი ― უშიშარ მეომრად და სატანკო ბატალიონის კაპიტნად.
წერილი ფრონტიდან
„ჩემი გზა მილიონების გზას მიჰყვება და არსად თავდება, რადგან მილიონების გზის დამთავრება არ შეიძლება. მე ის ზღაპრული მოყმე ვარ ყველგან რომ იპოვიდა საკუთარ ადგილს. მჯერა, მე დავიბადე უდიდესი ძვრების მონაწილედ და ამ ომიდან, ამ გრიგალიდან დავბრუნდები გამარჯვებულ ლაშქართან ერთად", - სწერდა ის მშობლებს.
გულში ამოჭრილი სამშობლო
მომავალი პოეტი მირზა (რევაზ) გელოვანი თიანეთის სოფელ ნაქალაქარში დაიბადა 1917 წელს. მშობლიური სოფლის სურათი ღრმად აღიბჭდა მის ბავშვურ გონებაში: მთები, რომლებიც ასე უყვარდა, მდინარე იორი, რომლის ნაპირზეც დარბოდა ბალღობაში, მინდორი, სადაც მამასთან ერთად თიბავდა ბალახს. ესეც თოფი, რომელიც 9 წლისას აჩუქეს, 13 წლისა კი უფროსებთან ერთად წავიდა დათვებსა და მგლებზე სანადიროდ.
ოცნებას დავემონები
მუდამ ლაღი და იოლი,
რატომ არ ჩემი წნორები,
რატომ არ ჩემი იორი.
ჩემი ძვირფასი გორები,
ძნები - კაცები ყვითლები,
თიანეთი და სწორები,
თიანეთი და ფიქრები...
ოი, დღეებო ბავშვობის,
არასდროს დამიბრუნდებით..,
თუმცა თოფზე ადრე კალმის ჭერა ისწავლა მომავალმა პოეტმა. პირველი ლექსი 4 წლისამ დაწერა, რომელიც საკუთარ დას მიუძღვნა. მერე სხვებიც მოაყოლა, რომლებსაც ხელს „მზის კაცის" სახელით აწერდა. მოგვიანებით კი
ფსევდონიმად მირზა აირჩია.

როგორც ამბობენ, თანაკურსელი გოგონა უყვარდა. ერთ დღეს იჯდა და ფურცელზე თავის და იმ გოგოს სახელებს წერდა, ხან ერთად, ხან მარცვალ-მარცვალ,
ხან ასოთა გადანაცვლებით. ასე ააწყო ბოლოს სახელი „მირზა".

იმასაც ამბობენ, იმ გოგოს მირზას სიყვარულის ამბავი არ სცოდნია და როცა ის ფრონტზე წავიდა, გათხოვდაო. ქალს თავად მიუწერია ეს
ამბავი მირზასთვის და როცა პოეტს მისი დაოჯახების ამბავი გაუგია, ტკივილით სავსე ლექსი
გამოუგზავნია მისთვის: „მე ეს გრიგალი ვერ წამაქცევდა". ერთი ვერსიით, მასვე ეძღვნება ცნობილი ლექსი „ნუ მწერ".
ნუ მწერ, რომ ბაღში აყვავდა ნუში,
რომ მთაწმინდაზე ცა დაწვა თითქოს,
რომ საქართველო ამ გაზაფხულში,
როგორც ყოველთვის, წააგავს ხვითოს,
რომ ორთაჭალამ ჩაიცვა თეთრი,
რომ შენც ჩაიცვი კაბა ყვავილის,
რომ მტკვარი ოხრავს, როგორც ყოველთვის,
როცა მეტეხის ახლოს ჩაივლის...
პოეტის დაბადება
მირზას ყმაწვილობის წლები სავსე იყო მოვლენებითა და ადამიანებით: თიანეთის პედაგოგიური ტექნიკუმის დამთავრების შემდეგ სოფლის სკოლაში მასწავლებლობდა მცირე ხნით, მერე თბილისში წავიდა, გაზეთებთან და ჟურნალებთან თანამშრომლობდა, იყო უნივერსიტეტის თავისუფალი მსმენელი, მეგობრობდა პოეტ ლადო ასათიანთან და მწერალ ნიკა აგიაშვილთან.

მირზას ლექსები 1935 წლიდან ქვეყნდებოდა „ჩვენს თაობაში" და სხვა ჟურნალ–გაზეთებში. ლექსი „თეთრი მიწა" რაჟდენ გვეტაძემ დაბეჭდა თავის რომანში „ლაშაური საღამოები", მუშაობდა გამომცემლობა „ფედერაციაში", „საბჭოთა აფხაზეთის" რედაქციაში. 1939 წელს კი უკვე პოპულარულ პოეტს, მწერალთა კლუბში ლიტერატურული საღამო მოუწყვეს, სადაც უკანასკნელად წაიკითხა თავისი ლექსები და ბალადები.
არადა, ისე ჩანდა, თითქოს ცხოვრება პოეზიის მშვენიერ გზაზე სიარულს უქადდა, მაგრამ ბედმა სხვაგვარად ინება.

1939 წელს ჯარში გაიწვიეს 22 წლის მირზა. ორიოდე წელში კაპიტნის ჩინს მიაღწია. მისმა ჯარისკაცებმა არც კი იცოდნენ, რომ მათი კაპიტანი საქართველოში კარგად ცნობილი პოეტი იყო. მირზა კი ბევრს და სულში ჩამწვდომად წერდა ომზე.




შენ ნახე, როგორ იწვოდა ზეცა
გაუგონარი, მღვრიე დაწვითა,
შენ გახსოვს, ტყვია მე როგორ ამცდა
და ამხანაგის გულში გაცივდა.
სამი ცეცხლოვანი წლის განმავლობაში იბრძოდა მეომარი პოეტი ფრონტის წინა ხაზზე. 1944 წლის გაზაფხულზე მოსკოვში გადასვლა შესთავაზეს სამუშოდ, მაგრამ მირზა გელოვანმა უარი თქვა.
წერილი მშობლებს, 1941 წელი, ივნისი:
„ვიდრე რამეს მოგწერდეთ, მინდა მოგთხოვოთ პატიება ყველა მწუხარებისათვის, რომელნიც ჩემგან გრგებიათ. ყველა შეცდომისათვის, რომლებიც ასე განუყრელნი იყვნენ ჩემი ცხოვრებისაგან. მე მინდა ისე უყურებდეთ ამ ომს, როგორც მე ვუცქერი: უშიშრად, უმწუხროდ. გჯეროდეთ, ჩემო ძვირფასებო, თუ ჩემი ბედი ამ ომში დამთავრდება, თუ სიკვდილი მეწერება ამ ომში, ძალიან ძვირად დავუსვამ მტერს სიცოცხლეს ჩემსას. დაე, თქვენ ნუ შეგრცხვებათ, რომ მე თქვენი სისხლი და ხორცი ვარ. მე მაქვს უდიდესი სიმშვიდე. ჩემი მთიელი ადამიანის მოუღლელი სისხლია. ჩემში ცოტნე დადიანის სულია და ნებისყოფა და თქვენ შეგიძლიათ ამაყად სთქვათ, რომ მე ვიცავ ჩემს სამშობლოს, რათა მომავალი თაობანი იყვნენ ჯანსაღნი, ბედნიერნი და ძლიერნი... ქართველი დედები უცრემლოდ ისტუმრებდნენ შვილებს აუცილებელ სიკვდილთან, რადგან სამშობლოსთვის სიკვდილს არ უხდება ცრემლი".
...გახსოვს ღამე? ― გავუძვერით ნაღმებს ორნი
და მტრის ბლინდაჟს შევუკეთეთ ყუმბარები.
გახსოვს დნეპრი? ― მღვრიე, როგორც გათენება.
დნეპრზე მღვრიე ― შემოდგომის მღვრიე ქარი,
დაჩეხილებს თბილისის ცა გვამთელებდა,
ჩვენს საშველად მთაწმინდიდან წამომდგარი.
მე დედაშენს არ ვუამბობ შესაწუხარს,
ვეტყვი მხოლოდ, ომში გული არა კვდება,
ვეტყვი, რომ შენ წაიქეცი, როგორც მუხა,
როგორც ფშაველ მონადირეს ეკადრება...
მირზა გელოვანის „ომის ლირიკა" 37 ლექსს ითვლის. როგორც კი ზარბაზნების ქუხილი და ტყვიების წუილი შეწყდებოდა, მაშინვე ბლოკნოტს იღებდა და სტრიქონებს ლექსებად კინძავდა თურმე.
წერილი ფრონტიდან, 1944 წელი, 13 მარტი:
„დაო რუსუდან! რამდენი ხანია ლექსი არ დამიწერია", - წერდა პოეტი დას. - ომი ჰკლავს ჩემში ლექსების მწერალს, მაგრამ ზრდის პოეტს. ჩემი მგრძნობიარე გული უცვლელია, თუმცა ნერვები ჩემი და სული გამაგრდნენ, გამოიცვალნენ. 1944წელი, 13 მარტი.
მირზა გელოვანი დარწმუნებული იყო, რომ ფრონტიდან ცოცხალი და უვნებელი დაბრუნდებოდა, სურდა, კიდევ ერთხელ ფეხშიშველს გაევლო მშობლიური სახლის წინ მდელოზე, კიდევ ერთი კრებული დაეწერა ლექსებისა, კიდევ ერთხელ შეევლო თვალი საყვარელი ქალისთვის.
მგზავრი ვარ, შენზე ფიქრებს ვუნდები
და აჩრდილებთან თამაშს უვნებელს.
მე დავბრუნდები, ჰო, დავბრუნდები,
მე შენი თმები დამაბრუნებენ.
კაპიტანი მირზა გელოვანი, სატანკო ბატალიონის მეთაური, 1944 წლის 19 ივლისს დაიღუპა ბელორუსიის გათავისუფლების ოპერაციაში სახელწოდებით „ბაგრატიონი".
ქართველი მეომარი ტყეში დაასაფლავეს, სოფელ ნიჟნეე კრივინოს მახლობლად. საფლავზე ობელისკი იდგა, რომელზეც მისი გვარი იყო ამოტვიფრული. 1952 წელს პოეტის ნეშტი სოფელ სანიკის ძმათა სასაფლაოზე გადაუსვენებიათ ვიტებსკის ოლქში.

ოჯახმა ამის შესახებ არაფერი იცოდა. დედას არც ეჯერა, რომ მისი შვილი მკვდარი იყო, ამბობდა, ცნობა არ მომსვლიაო და სიცოცხლის ბოლომდე ელოდა მის დაბრუნებას. ბოლოს, 1963 წელს, წერილი მოვიდა მის სახელზე, რომლითაც სოფელ რჟავკას პიონერები ქალს შვილის საფლავის ადგილმდებარეობას ატყობინებდნენ. მაგრამ დედა ცოცხალი აღარ იყო.
ბედმა უცნობი გზით გამაქანა,
თქვენ დარჩით შორი… ცაზედაც შორი…
და როგორც კარტში აგურის ქალებს,
გქონდათ ქერა თმა და ყელი ბროლის.
მე გპირდებოდით, რომ დავბრუნდები,
რომ თქვენი თმები დამაბრუნებენ,
მაგრამ დღეები, როგორც ქურდები
ჩემს შეპირებას ანადგურებენ.
და სადმე ტყვია თუ გააციებს
გულს საშინელი განადგურებით,
თქვენ მაპატიეთ, ჰო, მაპატიეთ,
დანაშაული არდაბრუნების.